فریده وجدانی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان

ارتباط تنگاتنگ میان زبان و اندیشه سخنی است که صاحب نظران علوم مختلف بدان باور دارند. زبان آدمی چیزی جز آیینه ذهن او نیست، بنابراین برای راه بردن به هزار توی ذهن انسان و کسب آگاهی از میزان پیراستگی یا ناپیراستگی آن و نیز کشف چگونگی نگرش آدمی به هستی و قضاوتی که درباره آن دارد، باید به بررسی زبان وی پرداخت. انسانی که درهر موقعیتی، با وجود غلبه هیجان های گوناگون زبانی پاک و پالوه دارد و کلمات زشت و پلشت راهی به کلام او نمی یابد، از ذهنی پاک و کمال یافته برخوردار است و آن که فضای کلامش با مفاهیم و الفاظ زشت آلوده است جز ذهنی ناپاک و آلوده هیچ ندارد. در این مقال با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی سروده حکیم ابوالقاسم فردوسی از این منظر مورد بررسی قرار گرفته است. اگر انبوه ابیات شاهنامه را به منزله موقعیت فراخ فردوسی برای سخن گفتن بیانگاریم واز یاد نبریم که هر چه مجال گفتار وسیع تر باشد امکان بروز لغزش و خطا بیشتر است، همچنین درنظر داشته باشیم که فردوسی سال های بسیاری از عمر خویش را صرف روایت شاهنامه کرده است و به بیانی دیگر با آن زیسته و به تناسب محتوای این مجموعه همواره در جایگاه ستایش نیکی و نیکان و سرزنش بدی و بدان قرار داشته است، از دیگر سو شاهنامه را مجموعه رزمی صرف نپنداریم و بدانیم که مضامین و ابیات تغزلی قابل ملاحظه ای دارد؛ اما با همه این ها سراینده آن به طرز اعجاب آور در سراسر این حماسه عظیم از درغلتیدن به پرتگاه مهیب لغزش های زبانی مصون مانده است، تا جایی که حتی یک واژه مستهجن که بیان آن سبب شرم آدمی گردد در سراسر حماسه ملی ایران یافت نمی شود، با حاصل این پژوهش هم رای خواهیم شد که شخصیت فردوسی از حیث پاکی زبان در تاریخ ادبیات ایران نمونه ای یگانه است.

فردوسی، شاهنامه، ادب گفتار، پاکی اندیشه، پاکی زبان