علیرضا والی اصل - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه اخلاق دانشگاه زنجان

نظریه اعتدال در اخلاق نظریه ای است که همه فضایل اخلاقی را به لحاظ وجودی در حد وسط میان دو طرف افراط و تفریط می داند و برای رسیدن به فضیلت در هر عمل و عاطفه ای، توصیه به میانه روی و رعایت اعتدال در آن می کند. این نظریه که منشا آن یونان باستان و آثار افلاطون و ارسطو است، به دلیل کاربرد زیادی که در زندگی روزمره دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است. این نظریه به دلیل سازگاری اش با متون اسلامی از سوی فیلسوفان و حکمای اسلامی مورد توجه جدی قرار گرفته است و اغلب مبنای کتب اخلاقی آنها شده است. البته حکمای اسلامی در طرح این نظریه تابع محض فلاسفه یونانی نبوده و هر یک ابتکارات و نوآوری هایی در آن ایجاد کرده اند. محسن فانی کشمیری از علمای قرن یازدهم در کتاب اخلاق عالم آرا (اخلاق محسنی) از جمله مبتکران در این نظریه است. برخی از ابتکارات وی عبارتند از: ارائه تعریفی جدید از عدالت و ظلم متفاوت از تعریف ارسطو و افلاطون، رذیلت ندانستن نقاط مابین حد وسط و حد افراط و تفریط، تعیین شرع به عنوان ملاک و معیار تعیین حد وسط، دوازده دانستن اجناس عالی رذایل. مقاله حاضر در صدد پرداختن به این نوآوری هاست.

قاعده اعتدال، فضیلت، افراط، تفریط، حد وسط، ارسطو، فانی کشمیری