سیدعلی رضی زاده - کارشناس ارشد الهیات و فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهید رجایی تهران
عین اله خادمی - عضو هیات علمی و دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

انگاره تاثیر حکمت عملی و اخلاق در تکامل نفس، علاوه از اهمیت فوق العاده اش در نیل به مرتبه فوق تجرد عقلی در حکمت ملاصدرا، از ترابط میان این دو رهیافت نزد وی خبر می دهد. توجه به اندیشه های فلسفی صدرالمتالهین شیرازی همچون جسمانیه الحدوث بودن نفس، حرکت جوهری، تشکیک مراتب نفس و اتحاد عاقل به معقول ، که نقطه عزیمت پژوهش حاضر و مدخل آن نیز به شمار می روند، تاثیر بسزایی در طرح، درک و چگونگی تجرد نفس از ماهیت و فوق تجرد عقلی دارد. همچنین در نظرگاه وی، التزام به حکمت عملی در کنار حکمت نظری، بمنزله بالهایی برای عروج انسان تا مرتبه فوق تجرد هستند، که وی را در مسیر قدس حقیقی و اتصال به عالم علوی همراهی نموده و او را کتاب علوی الهی می نمایند. از منظر ملاصدرا هر دو قسمت حکمت دارای نتیجه واحدی هستند، بدین بیان که علیرغم برتری حکمت نظری بر حکمت عملی نزد وی، ملاصدرا غایت حکمت عملی را همان هدف از حکمت نظری، بلکه مکمل آن برشمرده و آن را سعادت انسان در دارین و تشبه نفس به اله معرفی می نماید. پس اگر سخن ملاصدرا، مبنی بر تشبه نفس به اله در جریان تهذیب اخلاقی دینی را با سخن دیگر وی مبنی بر اینکه خداوند انسان را در ذات و صفات و افعال بر مثال خود آفریده است – که این سخن مبتنی بر تشبه ساختار وجودی انسان به حق متعال می باشد – جمع نماییم، می توانیم بیان کنیم که از نظر وی التزام نفس بر علوم و ادراکات مکتسبه و نیز تهذیب اخلاقی، مسبب ترقی نفس به مرتبه فوق تجرد عقلی می گردد.

فوق تجرد عقلی، اخلاق و حکمت عملی، استکمال و اشتداد ، حرکت جوهری، تشکیک مراتب نفس ،ملاصدرا