سمیرا حیدری - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان
حسین اترک - عضو هیات علمی دانشگاه زنجان

علم به صفات نکوهش شده انسان در قرآن اهمیت بسزایی در تربیت اخلاقی او دارد. این تحقیق به بررسی آن دسته از صفات اخلاقی انسان که در قرآن مورد نکوهش واقع شده است، می پردازد. واژه انسان یکی از کلیدی ترین واژه هایی است که به همراه مشتقاتش 65 بار در قرآن کریم تکرار شده است. این واژه علاوه بر معانی مختلف لغوی اش، در کاربرد قرآنی نیز معانی متنوعی یافته و چنین نتیجه گرفته شده که این اسماء با یکدیگر مترادف نیستند و هر یک حامل معنای به خاص خود است. به عنوان مثال واژه بنی آدم همواره با نوعی تکریم و کرامت همراه است، برخلاف واژه انسان که همواره با نوعی مذمت و نکوهش همراه بوده است و در جایی به کار می رود که سخن از نقاط ضعف طبیعت اولیه انسان و یا طبیعت ثانویه انسان فاقد ایمان و تقوا، در میان باشد. آیات مربوط به نکوهش را می توان در دو دسته تقسیم کرد: اول، آیاتی که طبیعت انسان را به لحاظ داشتن اوصاف طبیعی مورد نکوهش قرار می دهد؛ دوم، آیاتی که او را از جهت اخلاقی، به خاطر اعمال ارادی و اختیاریش در برابر تکالیف و مسئولیت هایش نکوهش می کنند.انجام تکالیف سزاوار ستایش و ترک آنها مستوجب نکوهش است. از مهمترین اوصاف نکوهش انسان در قرآن می توان به: حریص بودن، بخل شدید، جدل، بی تابی و یاس، فخر فروشی، ضعف و رنج، کم ظرفیتی، جزع و فزع، غرور، عجول بودن، خودخواهی، افزون طلبی، حب شهوات و زینت ها، دارای نفس فریبنده، جهل، ناسپاسی و کفران، طغیانگری، ستیزه جویی، ... اشاره نمود.

انسان، نکوهش، قرآن