سمیرا داننده - فارغالتحصیل مقطع کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری
مهدی صحراگرد - گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ایران

بخش مهمی از معماری اسلامی ایران، به خصوص اماکن مذهبی استفاده از کتیبه با مفاهیم و صورت های متعدد است که سبب زیبایی بنا می شود. مجموعه زیارتی امام رضا (ع) نیز با در بر داشتن کتیبه های خوشنویسی از ادوار مختلف، تنوع فراوانی از نظر صورت و محتوا را دارا است و می تواند جنبه های متنوع کتیبه نگاری در ایران را بر ملا کند. یکی از موارد قابل توجه در کتیبه های این مجموعه زیارتی، آهنگ بصری است که تقریباً در تمامی کتیبه های این مجموعه مشاهده می شود و تأثیرات بصری زیادی را شامل شده است. شناسایی این تأثیرات بصری می تواند در خلق آثار هنری امروز با هویت ایرانی و اسلامی نیز کارامد باشد. در این مقاله ضمن بررسی آهنگ بصری در کتیبه ها، عواملی که سبب ایجاد این کیفیت بصری می شود، شناخته شده و همچنین کتیبه ها از نظر وجود آهنگ بصری، مورد تحلیل قرار گرفته است. مطالعات این پژوهش نشانگر این مطلب است که خطوط مورد استفاده، نوع ترکیب بندی، قرارگیری حروف و کلمات در کنار یکدیگر در ایجاد آهنگ بصری تأثیر زیادی داشته است. علاوه بر آن استفاده از ویژگی های حروف در خطوط کتیبه ها که شامل چهار دسته کلی حروف کشیده، گرداندام، حروف کوتاه و افراشته ها می شود در خلق تأثیرات و پیام بصری کتیبه ها نقش عمده ای دارد.

کتیبه نگاری، آهنگ بصری، حروف کشیده، حروف گرداندام، حروف کوتاه، حروف افراشته