ابوالفضل صادقپورفیروزآباد - مربی و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز، گروه موزه، شیراز، ایران
سیدمحمود میرعزیزی - مربی و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز، گروه موزه، شیراز، ایران

از عوامل مؤثر در شکوه و زیبایی معماری ایران در دوران اسلامی تزئین و آرایش بناها می باشد. هنر کاشیکاری در قرون اولیه اسلامی در ایران به دلیل افزایش ساخت بناهای مذهبی، نیاز بیشتر به حفاظت و تزئین مناسب برای این بناها بهصورت تزئینات کاشیکاری در مجموعههای مذهبی بزرگی همچون حرم امام رضا(ع) نمایان میشود. معماری حرم مطهر امام رضا به عنوان مرکز مذهبی اصلی شیعیان در دورههای مختلف متأثر از جهان بینی حاکم از لحاظ تزئینات و به خصوص نقوش کاشیکاری حائز اهمیت هستند. توسعه حرم مطهر در طول حیات حکومتهای اسلامی ایران ادامه داشته است و هنوز نیز ادامه دارد. لذا نوع معماری ومتعلقات آن از جمله کاشیکاریها، در طول تاریخ به سبکها و روشهای مختلفی انجام شده است و هر حکومتی که دست به آفرینش هنری در این آستان زده، تمام توان خود را برای خلق بی بدیلترین اثر زمانهاش بهکار برده است. شناخت انواع کاشیکاریو نقوش آنها و ارائه طبقهبندی با توجه به عوامل بصری و دورههای تاریخی این آستان امری مهم و پراهمیت میباشد. بررسی، مطالعه و مقایسه در نقوش کاشیکاری حرم در دوره قاجاریه میتواند باعث بازشناسی هویت فرهنگی معماری حرم در این دوره شود. یافته های تحقیق نشان میدهد که بیشتر تزئینات کاشیکاری به کار رفته در حرم مربوط به دوره قاجار تنوع بیشتری دارد که تحت تأثیر هنرهای تزئینی غرب به صورت طبیعت گرا، غیرانتزاعی و تقلیدی هست؛ نقوشی همچون منظره سازی، تصاویر میوه همچون انگور، گل و گلدان،کاسه بشقابی و موارد مشابه آن نیز به چشم می خورد. پژوهش حاضر بر مبنای دادههای کتابخانهای و میدانی و با روش توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته و حرم مطهر رضوی را از نظر نوع کاشیکاری بر اساس دوره تاریخی قاجار، بررسی شده است

نقوش کاشی کاری، حرم امام رضا، دوره قاجار