نقوش حیوانی در تزیینات کاشیکاری صحن عتیق حرم مطهر رضوی

مجموعه حرم مطهر رضوی در شهر مشهد یکی از مقدس ترین اماکن مذهبی جهان تشیع به شمار می رود که قسمتهای مختلف آن طی ادوار مختلف اسلامی ساخته یا تزیین شده است. از باشکوهترین ادوار ساخت و تزیین این مجموعه می توان به ادوار تیموری، صفوی و قاجار اشاره کرد که بخصوص تزیینات مختلف آذین بخش مجموعه شد. در میان این تزیینات که هریک در جای خود شایسته تحقیق و پژوهش است، تزیینات کاشیکاری از جایگاه ویژه ای برخوردار است. انواع کاشی از زرین فام گرفته تا معرق و هفترنگ در گوشه گوشه این مجموعه قابل مشاهده است. از نقوش زیبای اسلیمی، ختایی، هندسی و کتیبه ای که شاخص هنر اسلامی است بگذریم، وجود دسته ای از نقوش با صحنه هایی از حضور پرندگان و حیوانات واقعی یا خیالی آنهم در یک مجموعه مذهبی تا این حد مهم، سوال برنگیز و جالب توجه به نظر می رسد. میزان کاربرد این دسته از نقوش هرچند بسیار معدود و نادر است تاجاییکه بعضا تشخیص آنها در لابلای سایر نقوش متعارف هنر اسلامی کاری بسیار دشوار و گاه غیرممکن است اما نشان از واقعیت مهمی در مورد کاربردهای خاص و استثنایی از نقوش حیوانی در بناهای بسیار مهم شیعیان دارد. این تحقیق به معرفی چند نمونه شاخص از این نقوش در تزیینات کاشیکاری صحن عتیق می پردازد و برآنست که ابعاد مختلف کاربرد این نقوش را از جمله در زمینه نوع و ماهیت نقش، محل قرارگیری، خصوصیات طراحی و رنگ آمیزی و منابع احتمالی کاربرد آنها در تطبیق با نمونه های مشابه مورد بررسی قرار دهد. همچنین مبانی و مفاهیم احتمالی کاربرد این نقوش از نکات مهم مورد مطالعه خواهد بود.

Keywords:

هنر اسلامی , تزیینات کاشیکاری , نقوش حیوانی , حرم مطهر رضوی