حسن یزدان پناه - عضو هیات علمی گروه کتابت و نگارگری دانشگاه هنر اصفهان.ایران

فلزکاری ایران از آغاز دوره اسلامی تا دوره مغول، به سه دوره آغاز (قرن1تا3هـ.ق)، عطف(قرن3تا5هـ.ق)و اوج(قرن 5تا7هـ.ق) تقسیم می شود. تاثیر پذیری از دوره ساسانی در فلزکاری ایرانی تا پیش از قرن پنجم قمری دیده می شود؛ اما دوره اوج که حدفاصل سلسله های سلجوقی تا ایلخانی است به ترتیب با ویژگی های دو مکتب فلزکاری خراسان و موصل شناخته می شود.مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه این پرسش شکل گرفته است که فلزکاری ایرانی حدفاصل سلسله های سلجوقی تا ایلخانی از جهت مضامین، شیوه های ساخت و تزئین چه تغییراتی داشته است؟ این پرسش با هدف شناخت سیر تحول فلزکاری در قرون پنجم تا هفتم هجری و بر مبنای مقایسه ویژگی های مکاتب فلزکاری موصل و خراسان تبیین می گردد. با توجه به موضوع محور بودن مقاله، فرضیه خاصی بر آن حاکم نیست.نتایج تحقیق نشان می دهد که طی این دوران، مکتب فلزکاری خراسان به دلیل مهاجرت هنرمندان در نتیجه حمله مغول از خراسان به نواحی غربی ایران، نقش مستقیمی در شکل گیری مکتب فلزکاری موصل داشته است. استفاده از کوفی کاری پرکار تداوم داشته اما تنوع فرمی ظروف در مکتب فلزکاری موصل کاهش یافته است. از سوی دیگرکتیبه های کوفی منتهی به سر انسان و توجه به مضامین نجومی در مکتب فلزکاری خراسان جای خود را به کتیبه های نسخ، کثرت گره هندسی و توجه به مضامین مسیحی می دهد.

فلزکاری، سلجوقی، ایلخانی، خراسان، موصل