نقش خراسان بزرگ در شکلگیری هنرهای تصویری ایران اسلامی

Publish Year: 1394
نوع سند: مقاله کنفرانسی
زبان: Persian
View: 1,308

This Paper With 14 Page And PDF and WORD Format Ready To Download

  • Certificate
  • من نویسنده این مقاله هستم

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این Paper:

شناسه ملی سند علمی:

NCKIA01_064

تاریخ نمایه سازی: 27 بهمن 1394

Abstract:

خراسان بزرگ پس از اسلام خاستگاه شکوفایی جنبش های گوناگونی در زمینه های اجتماعی، سیاسی، علمی و هنری، ایران دوره ی اسلامی است. در عرصه ی معماری و ادبیات پژوهش درباره ی نقش خراسان بزرگ به شکل گیری نظریه های سبک خراسانی انجامیده است و امروزه این امر از سوی پژوهشگران امری قطعی و پذیرفته است اما در عرصه ی هنرهای تجسمی، هنوز جوانب امر چندان برای پژوهشگران روشن و پذیرفته نیست.نقاشی سغدی و مانوی در مقام واپسین میراث داران هنرهای تصویری ایران ساسانی، دو رویکرد و جریان اصلی سنت های تصویری ایران باستان را به ایران اسلامی فرارسانده و نگهداری کرده است. این دو سبک دو دست مایه ی اصلی نقاشی ایران پیش از اسلام (حماسی و دینی) و دو قالب اصلی آن (دیوارنگاری و کتاب آرایی) را که از رواج داشت به دوره ی اسلامی انتقال داده اند؛ اهمیت این امر آن جایی بیش تر نمود پیدا می کند که آثار یافت شده ی این دو سبک عمدتاً از آن دو سده ی نخست هجری هستند. همواره مانویان که روزگار درازی را دور از فلات ایران در خراسان بزرگ و ورای آن تا ترکستان چین جای گرفتند به همراه سغدیان الگو و مثال والای فرهیختگی برای اقوام نورسیده ی ترک تبار بودند؛ اینان با آشناساختن ترکان با دانش و آداب هنری ایران ساسانی، آن چه را که در سرزمین مادری در پی حمله ی اعراب کمابیش از میان رفته بود، پاسداری و نگاهبانی کردند. باید توجه داشت که این دو سبک حماسی و دینی در ایران ساسانی نیز وجود داشته است و پژوهشگرانی چون اتینگ هاوزن و گرابر هم بر وجود این دو سنت که یکی شرقی-شمالی(حماسی) و دیگری غربی-جنوبی(دینی) است، تأکید داشته اند. همه ی اقوام کوچگر بیگانه ای که به ایران مهاجرت کرده اند از خراسان بزرگ وارد ایران شده اند و جذب و هضم آن ها در فرهنگ ایرانی در این بخش از جغرافیای ایران و عمدتاً پیش از ورود به ایران رخ داده است. خاستگاه احیای این سنت های تصویری در ایران اسلامی به گواهی مدارک ادبی (برای مثال تصویرگری کلیله ودمنه به دست هنرمندی ختنی در دربار نوح بن نصر سامانی یا اشاره به سنت دیوارنگاری در تاریخ بیهقی)، و مدارک تصویری (برای مثال دیوارنگاره های کاخ لشکری بازار غزنوی و نیشابور و انبوه سفالینه ها و پارچه های نیشابور) خراسان بزرگ است. دوری از دربار عباسیان، جنبش های میهن گرایانه، آثار و سنت های بازمانده ی پیشین، کوچگران مفتون هنر و فرهنگ ایران از مهم ترین دلایل اثرگذاری پررنگ خراسان بزرگ در این نوزایش بودند. با دقت در انگاره های ایران ساسانی و نخستین آثار دوره ی اسلامی ایران که در مرحله ی گذار از ایران ساسانی به اسلامی کار شد ه اند و تطبیق آن با نوزایش در دیگر زمینه ها (ادبیات، معماری، علوم، تاریخ، جغرافیا و جنبش های اجتماعی) به نقش پررنگ خراسان بزرگ در شکل گیری هنرهای تصویری ایران اسلامی می توان پی برد و حتا می توان از سبک «خراسانی» در تاریخ هنرهای تصویری ایران با مشخصه های خاص خود یاد کرد.

Authors

محمد محمدی

دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه هنر