آرمان جهانگیری - دانشجوی دوره دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
علیرضا عندلیب - دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

یکی از مهمترین رویکردهای اخیر در پژوهش های محیطی دانش طراحی شهری، رویکرد روانشناختی است. این رویکرد به صورت خلاصه به بررسی رابطه های عینی و ذهنی بین انسان و محیط پیرامونیش می پردازد و سعی دارد عوامل و عناصر مهم تاثیر گذار در شکل گیری، بلوغ و البته تحلیل این رابطه را مشخص سازد. در این میان، موضوع دلبستگی به مکان از بارزترین و در عین حال پر مناقشه ترین مفاهیم این رویکرد در سه دهه اخیر بوده است. مفهوم دلبستگی مکانی با اینکه مفهوم به عنوان رابطه ای خاص میان انسان و محیط در پژوهش های متعددی مورد تحلیل و کاوش قرار گرفته است ولی به هنوز به صورت مشخص ماهیت این مفهوم مورد از حیث ابعاد و مشخصه های اثر گذار مورد اجماع علمی پژوهشگران قرار نگرفته است. این مقاله می کوشد با بررسی تحلیلی و تطبیقی پژوهش های متاخر در تبیین و تدقیق مفهوم دلبستگی مکانی، با مقایسه اشتراکات و افتراقات، مدل مفهومی جامعی را به طور اخص برای پژوهش های آتی در حوزه طراحی شهری معرفی سازد. این مدل بر پایه سه بعد ویژگی های فردی، فرآیندهای روانشناختی و ویژگی های محیطی ارائه شده است.

روانشناسی محیط، دلبستگی مکانی، طراحی شهری