شعبانعلی غلامی - استادیار پژوهشی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور
محمدرضا قنبرپور - استادیار دانشکده منابع طبیعی ساری، دانشگاه مازندران

اگر بهره برداری غیر منطقی و نادرست یعنی استفاده از زمین و آب به نح وی پذیرد که از پتانسیل آنها بر اساس تناسب یا شایستگی هر کدام صورت نگیرد، منجر به تباه شدن هر یک از مولفه های تولید و مواد غذایی و مالاَ تهدیدی بر آرامش زندگی انسانها و به دنبال آن مرگ زودرس را برای همه موجودات به ویژه انسان فراهم آورد . به طور خیلی ساده در اینگونه موارد می توان گفت زمینی که مستعد کشاورزی نیست در آن زراعت انجام گردد . به نحوی که توانی برای تولید فرآورده های کشاورزی را ندارد و یا سرزمینی که منابع محدود و آسیب پذیر دارد، از آن بهره برداری مفرط و بیجا و غیر معقول گردد . به نحوی که توان تجدید نداش ته باشد . ( میلر ).1366 خوشبختانه انسان متمدن به فکر چاره جویی افتاده است . جهت بهره برداری بهینه و مستمر، با برنامه ریزی و طرح مدیریت جامع از بین زمین و آب به اندازه توان و استعداد آن بهره برداری می نماید . ( مالوتورا (1980 به این ترتیب مدیریت های مختلف اراضی نظیر طرح های مدیریت کشاورزی، جنگلداری، مرتعداری، شیلات، دامپروری و .... پا گرفت ( کوکز (.1985 انجام توسعه و منابع طبیعی و زیست محیطی از نوع پایدار، صرفاَ با روش آمایش سرزمین به عنوان ارزانترین و موثرترین راه حل مشکلات و چالش هاست . کشورهایی نظیر استرالیا، زلا ندنو پیشگامان کاربرد آمایش هستند . آمایش سرزمینی طبق ضوابط و با نگرش بر بازده و ارزایابی توان کیفی و کمی یک واحد سرزمین برای استفاده مختلف انسان به تعیین نوع کاربری آن می پردازد . آمایش سرزمین امروزه از مجموعه دانش های جدید به طرز هماهنگ و تلفیق یافته عمل می کند . در کشور ما از سال 1353 دفتر آمایش سرزمینی ( برنامه ریزی منطقه ای ) در سازمان برنامه و بودجه شکل گرفت، که در ایران سه مرحله را شامل می شود . مرحله اول تهیه طرح پایه آمایش سرزمین، مرحله دوم تهیه طرح آمایش مناطق مرحله سوم تهیه برنامه های توسعه مناطق، وقت گیرترین و مشکل ترین مرحله آمایش سرزمین، مرحله دوم آن است . در این مطالعه، سعی شده است که در ایران ارزیابی و فرآیندهای آمایش سرزمین با استفاده از مدل های مختلفی که در مطالعات طرح های جامع آبخیزداری الگو برداری شده اند، نتایج آنها بطور خلاصه ارائه شود، کا رایی و مزیت ها، و یا عدم توانایی، نتایج مدل ها مورد مقایسه قرار گرفته و مناسب ترین مدل ها جهت آمایش سرزمین در حوزه های آبخیز و یا تهیه طرح جامع آبخیزداری (Watershed master plan ) ( و همینطور موارد مهم نحوه تلفیق مطالعات هر کدام مطرح گردند . مدل هایی که در این مطالعه مورد بررسی واقع شده اند شامل روشی که نگارنده در چند حوزه آبخیز بکار گرفته با استفاده از نرم افزارهای GIS و مدل های آماری و همینطور، مدل FAO که ساده ترین مدل برای برنام ریزی مدیریت جامع سرزمین محسوب می شوند مدل دیگر نظیر مدل ALES ، هم در آمایش بکار گرفته شده اند .

آمایش سرزمین، شایستگی، توان کیفی و کمی، طرح جامع آبخیزداری، GIS ، مدل های آماری، ALES ،FAO