زینب حقی مقدم - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی و کارشناس موزه داری اداره کل امور فرهنگی دانشگاه تهران

یافته ها و داده های باستان شناسی مهمترین مدارک و اسناد مستند یک قوم یا یک تمدن بشمار می روند. ازمیان هزاران سند و مدرکی که از دل خاک و تپه های مصنوعی بدست کاوشگران رسیده است. مهر و اثر مهر جایگاهویژه ای دارند، چرا که نقوش اساطیری ساده مهرها ، بسیاری از آداب و رسوم ، عادات و معتقدات یک قوم را نشانمی دهند. علاوه بر این، شکل و جنس وسبک کنده کاری، نقوش ، جلوه ای از هنر و تمدن و طرز تفکر مردم آنسرزمین طی قرون متمادی است. از اینرو می توان در این ادوار با تصویر ارباب انواع یا مظاهر آنها که به صورتحیوان، غول ، موجودات ترکیبی (نیمه انسان و نیمه حیوان) و یا پهلوانانی که به مناسب برتری قدرت جسمیخود در زورآزمایی با انسان ها یا حیوانات جنبه نیمه خدایی پیدا کرده اند، آشنا شد.بر روی تعداد زیادی از مهرها یا آثار مهرهای مکشوفه از عیلام به نقوش بر می خوریم که ما را با افسانه هایکهن آشنا می سازد. دورانی که اشکال انسانی و حیوانی سراسر کنایه ای است. در این روند با مقایسه تطبیقی نقشمایه های حک شده بر روی مهر و نیز نقش های اثر مهرها تا حد زیادی می توان؛ به تعامل فرهنگی بین ایران ودیگر فرهنگ ها پی برد. علاوه بر آن نقوش، نقش مایه های حیوانی و گیاهی می تواند، بیانگر جغرافیای زیستمحیطی آن دوران نیز باشند. در این مقاله بیشترین تمرکز بر روی تأثیر نقوش مار و مار- خدا هایی است که از محوطه های بین النهرین یافت شده بر روی اثر مهر ها و مهر های دوران عیلام بررسی شده و چند نمونه از این اثرمهرهای شاخص انتخاب و بر اساس نوع نقش مایه هایشان طبقه بندی، توصیف و تحلیل شده اند در ادامه؛مقایسه ی تطبیقی ای ما بین این نقوش نقوش مار و مار- خداها در تمدن بین النهرین بر اثر ارتباط های ترانزیتی کالاها بررسی می گردد.

عیلام، بین النهرین، مار، مار خدا، مهر