اکبر فایدئی - مربی گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

مسئله ارزش و اعتبار عقل و رابطه آن با وحی، یکی از مشهورترین و عمیق ترین مباحث در طول تاریخ تفکر اسلامی است. امامیه و اکثریت قریب به اتفاق فلاسفه مسلمان، ضمن اعتقاد به ارزش و اعتبار عقل و وحی، اثبات هماهنگی آن دو را با دلایل عقلی و نقلی، وجهه همت خود قرار داده اند. نوشتار حاضر بر آن است که با استفاده از احادیث وارده در مکتب تشیع، ارزش و جایگاه عقل و میزان توانایی آن در کاشفیت از معارف دینی و موارد تطبیق عقل و وحی را تبیین نماید. منظور از عقل در اغلب احادیث شیعه، قوه ادراک و تشخیص خیر و شر است که مناط تکلیف و پاداش و کیفر می باشد؛ آن قوه و ملکه نفسانی که آدمی را به انجام خیرات و اختیار منافع و اجتناب از شرور و مضرات فرا می خواند، عقلی که برترین نعمت خداوند برای بندگان، موهبت الهی در حال استکمال، حجت باطنی و مناط جمیع فیوضات دنیوی و اخروی است. صاحبان عقل سلیم با علم به مصلحت افعال خیر و عمل به آن، متدین و در صراط مستقیم می مانند و محدودیت عقل خود را با رهنمود های دینی جبران نموده و با دو بال ملکوتی، حجت ظاهری و حجت باطنی، به خیر دنیا و آخرت و رستگاری می رسند. از اینرو نمی توان به عقل بدون دین و دین بدون عقل و یا به غیر آن دو اکتفا کرد.

عقل، وحی، روایت، معرفت، تشیع