مهدی فرحناکی مقدم - دانشجوی دکتری عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی
لیلا محمدی - کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی

تناظر انسان و جهان سابقه ای طولانی در تاریخ اندیشه دارد و همواره تلقی انسان به منزله ی "جهان کوچک" از جمله مباحث محوری در حکمت های دینی و عرفانی بوده است. این اندیشه جایگاهی اساسی در جهان شناسی و انسان شناسی مکاتب داشته و از موضوعاتی است که می تواند عامل ارتباط و اشتراک باشد. در هندوئیزم، اندیشه ی تناظر عالم کبیر و عالم صغیر در "پوروشه سوکته" ریگ ودا که طبق آن تمام اجزای عالم هستی از قربانی کردن انسان نخستین پدید می آید و نیز اساطیر مربوط به پرجاپتی، قابل واکاوی است. بیان کتاب مقدس مبنی بر صورت الهی انسان و خداگونگی او مبنای بسط و تفصیل آن در نگاه اندیشمندان یهود بوده است. جهان انگاری انسان در ایران باستان، در متون پهلوی به ویژه زادسپرم و بندهش تجلی یافته و نظم زمین و آسمان و سیارات به نظم پیکر انسان و طبقات اجتماع تشبیه می شود. این اندیشه در عالم اسلام، پس از اشاراتی در آیات و روایات، در بیان اخوان الصفا و تفکر اسماعیلی، ابن مسکویه، غزالی، شیخ اشراق، افضل الدین کاشانی و مولوی تبلور بیشتری یافته است. براین اساس انسان، تصویری کوچک از عالمی نامحدود است، تکامل و تحول او با تکامل تمام کائنات همراه و موازی است و گرچه انسان در ظاهر، عالمی کوچک است اما در معنی، عالم کبیر است.

انسان، جهان، عالم صغیر، عالم کبیر، انسان کبیر