میثم مهدی زاده - عضو هیئت علمی دانشکده عمران و معماری دانشگاه صنعتی شاهرود
فرشاد دشتی - عضو هیئت علمی دانشکده عمران و معماری دانشگاه صنعتی شاهرود

خانه ایرانی مهمترین عنصر شکل گیری شهر ازمناظر گوناگون قابل بررسی و تامل است .خانه به عنوان معماریی که مکان زندگی انسان در طول حیات بوده ارزش و جایگاه خاصی دارد. انسان موجودی دوبعدی است و برای تعالی خود هم بهزندگی خصوصی نیاز دارد و هم به زندگی اجتماعی، چرا که بسیاری از قابلیتهای آدمی در زندگی جمعی شکوفا می شود. به طورکلی زندگی خصوصی و اجتماعی به هم پیوسته است و نمی توان آنها را از یکدیگر تفکیک و جدا نمود. زندگی خانوادگی ما در عرصه خانه، ویژگیها و خصوصیاتی دارد که شکل خانه را متاثر میسازد و زندگی اجتماعی ما نیز دارای ابعادی است که دررابطه با شکل سکونتگاه معنی پیدا میکند. زندگی در پشت در خانه ها متوقف نمی شود و تا ورای سکونتگاه ادامه دارد. تاکید بر محیط مسکونی به جای مسکن نیز به همین دلیل است. حتی بهترین خانه اگر در محیط نا مطلوبی از نظر کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و ... قرار گیرد، قضاوت ارزشی ما را دگرگون میکند. بسیاری از اهدافی را که یک خانه دنبال میکند مانند امنیت،محرمیت، مشرفیت و... را نمیتوان تنها در خانه جستجو کرد، لذا مطالعه خانه به عنوان جزئی از یک سیستم بزرگتر ضروری است. ارتباط اجتماعی خانواده با دیگرگروههای جامعه مانند اقوام، همسایگان، افراد محله و... در پاسخگویی نیاز به روابط اجتماعیاست. در این میان واحدهمسایگی و پس از آن محله که نوعی قلمرو فیزیکی - اجتماعی و فرهنگی است، در پاسخگویی بهاین نیاز مهم در ساختار کالبدی شهرهای ما جایگاهی مهم دارد. بسیاری از خانوادهها نسبت به محله مسکونی خود، هماناحساسی را دارند که به خانه خود دارند و با ورود به محله، خود را در منظر شهری (هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری)یک محیط آشنا و خودی میبینند و نسبت به واحد همسایگی خود اگر در طراحی شهری لحاظ شده باشد حس تعلق خاطر دارند. اگر خانه عرصهای برای زندگی یک خانواده در فرهنگ ما است میتوان محله را عرصه ای برای زندگی یک خانواده بزرگ فرض نمود. خانواده ای که همزیستی مسالمت آمیزشان بر اساس ارزشها و ویژگیهای مشترک شکل می گیرد و نقش و جایگاههر عضو آن مشخص می گردد. در این نوشتار قصد داریم در ابتدا در مفاهیم واحد همسایگی و محله به عنوان عناصر مهم در ساختار اجتماعی و محیط کالبدی شهر تامل نموده و به دنبال آن، رابطه و نسبت خانه با مفاهیم فوق را جستجو نماییم.

معماری، خانه، واحدهمسایگی، محله، عرصه اجتماعی، شهر