مژده عرفانی - دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین،
حسین سلطانزاده - دانشیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی،

پس از حکومت سلجوقیان در آسیای صغیر، قدرت به دست قبیلهای ترک که به نام عثمانى انتقال یافت. خاندان عثمانی از سده سیزدهم در آناتولی حکومت میکردهاند و با گسترش حوزه حاکمیت خود بر خاورمیانه، اروپای شرقی و شمالآفریقا به امپراتوری عظیمی دست پیدا کردند که تا اواخر قرن نوزدهم میلادی تداوم یافت. امپراطوری عثمانی با فتح مرکز امپراطوری روم شرقی، به سرعت در ترکیه گسترش یافت. منارهها و مساجد پرشکوهیدر شهرهای مسلمین احداث گردید و در نیمرخ کلی شهر نمود پیدا کرد. اساس شهرهای عثمانی با احداث مجموعههایی که کارکرد اصلی آنها اجتماعی مذهبی بود پیریزی گردید. در مرکز این مجموعهها مسجد جامع در کنار بازار، مدرسه، -کاروانسرا و ... پرچنب و جوشترین و زندهترین مرکز را در شهر به وجود آورد. این پژوهش با اتخاذ روش تاریخی تفسیری به بررسی جایگاه و رابطه مسجد جامع در ساخت کالبدی شهرهای ترکیه - )بورسا، ادرنه، استانبول و دیاربکر( میپردازد و تلاش مینماید بر اساس مطالعات پژوهش به دو پرسش 1 آیا رابطه -تعریف شدهای در شهرهای مورد مطالعه میان مسجد جامع و سایر عناصر مهم شهری در ساختار فضایی کالبدی شهر -وجود داشته است؟ و 2 آیا موقعیت مسجد جامع در شهر بر شکلگیری سایر عناصر شهری اثرگذار بوده است؟ پاسخ -دهد. نتایج پژوهش نشان میدهد که مسجد جامع به عنوان یک عنصر شاخص توسعه شهر در دوره عثمانی همواره مورد توجه بوده و خارج از محدوده ارگ حکومتی، در ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با سایر عناصر مهم شهری به ویژه بازار، مدرسه و ... قرار داشته است. همچنین بررسی ویژگیهای معماری مساجد جامع نیز در شهرهای مورد مطالعه، نشان از تغییر و تحول طرح مساجد در طول دوران امپراطوری عثمانی دارد.

مسجد جامع، شهر بورسا، ادرنه، استانبول، دیاربکر، امپراطوری عثمانی