سمیه قدیم زاده - دانشجوی دکتری معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

تذکر، یکی از خصیصه های فضای کیفی است که به تعالی و کمال انسان نظر دارد. کاربرد تذکر، توجه دادن به حقایق فطری و ایجاد حالت آگاهی و بیداری در مقابل نسیان و غفلت است. وجود فضاهای تذکردهنده، تأمل برانگیز و روح بخش در معماری گذشته مؤید اهمیت توجه به جنبه آگاهی بخشی فضا در معماری ایرانی- اسلامی می باشد. در پژوهش حاضر سعی شده است تا به شیوه توصیفی و تحلیلی نحوه تذکردهی توسط اهم عواملی که در ویژگی های کیفی معماری اسلامی، نظیر تقدس و وحدت آن مشارکت دارند با تکیه بر دو فضای مسجد و خانه، تبیین گردد. مهم ترین شیوه های به کار رفته در جهت تأثیرگذاری آگاهی بخش بر مخاطب استفاده از بیان نمادین، ایجاد سلسله مراتب مفهومی و نیز تذکر مستقیم به حقیقت است. حضور کیفی نور، فضای تهی، اشکال نمادین و طبیعت، تضادهای مختلف نظیر نور و تاریکی، سکون و حرکت و درون و برون می تواند به شکل گیری رویکرد تذکر کمک کند. نهایتاً، بایستی اذعان نمود که در عین ضرورت توجه به صورت های حسی ذکر در معماری، حقیقت ذکر از فطرت پاک هنرمند می جوشد و ظهور کیفیت تذکردهندگی در فضا بدون معرفت و ایمان هنرمند به حقایق دینی و بدون رجوع به فطرت الهی که به منزله چشمه جوشان حقایق عمل می نماید میسر نمی باشد

معماری ایرانی- اسلامی، فضای کیفی، تذکر، آگاهی، انسان