علی خلیلی - استاد دانشکده آب و خاک، دانشگاه تهران
حسن رحیمی - استاد دانشکده آب و خاک، دانشگاه تهران
زهرا آقاشریعتداری - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد هواشناسی کشاورزی

پارامترهای دمایی خاک از جمله عمق نفوذ یخبندان یکی از شاخص های اقلیمی مهم در کشاورزی ، سازه، تأسیسات شبکه لوله کشی شهری و غیره است .دمای خاک به عوامل متعددی از جمله توپوگرافی، عوامل نجومی(تابش خورشید) ، دمای هوا ، میزان رطوبت خاک ، نوع و ویژگیهای حرارتی خاک نظیر ظرفیت گرمایی ، ضریب هدایت حرارتی و گرمای ویژه بستگی دارد. مجموعه این عوامل عمق نفوذ یخبندان در خاک را مشخص می کنند. هدف از این بررسی برآورد عمق یخبندان خاک با استفاده از داده های دمای هوا می باشد. در این تحقیق داده های روزانه و ساعتی دمای هوا و دمای اعماق مختلف خاک در دوره اقلیمی یازده ساله (2003-1992) برای ایستگاه های شهرکرد ، یزد و ارومیه جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت. ابتدا نمایه یخبندان زایی هوا با استفاده از سه روش آمریکایی ، نروژی و فنلاندی برای ایستگاه های مذکور محاسبه شد. بررسی نشان می دهد همبستگی بین ارقام حاصل از این روش ها در سطح یک درصد معنی دار است ولی سه روش ارقام متفاوتی را عاید می سازند. مطالعات پیشینیان نشان می دهد که روش آمریکایی برای عرضهای جغرافیایی میانی از سایر روش ها مناسبتر است. براین اساس رابطه همبستگی بین نمایه یخبندان زایی هوا (روش US) و عمق نفوذ یخبندان در خاک (FPD) مورد بررسی قرارگرفت و مشاهده شد که ضریب همبستگی بین این دو در ایستگاههای شهرکرد و ارومیه به ترتیب 0/88 و 0/82 و در سطح یک درصد معنی دار می باشند. متقاب ً لا ضریب همبستگی مذکور برای ایستگاه یزد به مراتب ضعیف تر ( برابر 0/65) و فقط در سطح پنج درصد معنی دار است. براساس این بررسی کاربرد نمایه های مورد مطالعه در اقلیم های نیمه خشک نسبت به اقلیم های خشک از اعتبار بالاتری برخوردار می باشد و در عین حال در نبود اطلاعات بیشتر از این نمایه برای خاکهای مناطق فراخشک نیز می توان استفاده کرد.

یخبندان خاک، نمایه یخبندان زایی هوا، عمق نفوذ یخبندان، اقلیم خشک و نیمه خشک ایران