معین هادی - دانشجوی کارشناسی ارشد کشاورزی گرایش آبیاری و زهکشی، دانشگاه تبریز، ایران
محمد خالدی - دانشجوی کارشناسی ارشد کشاورزی گرایش آبیاری و زهکشی، دانشگاه تبریز، ایران
ابوالفضل مجنونی هریس - استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، ایران

یکی از راههای کاهش بحران آب در بخش کشاورزی به واسطه پایین بودن کارایی مصرف آب و در پی آن استفاده بیش از حد از منابع محدود، مدیریت مصرف آب در تأمین نیاز آبی گیاهان زراعی است. در این میان تبخیر -تعرق که یکی ازعوامل مهم در فرآیند رشد گیاه محسوب میشود، معادل آب مورد نیاز گیاهان زراعی قلمداد میشود. لذا تخمین دقیق آن با توجه به شرایط آب و هوایی هر منطقه و گیاه صورت میگیرد. تبخیر -تعرق مرجع در انتخاب روش آبیاری محصولمورد نظر، ظرفیت سیستمهای آبیاری، برنامهریزی آبیاری و مطالعات هیدرولوژیکی نقش بسیار مهمی دارد. در این مقاله که در آن روش فائو - CropWat به بررسی و مقایسه عوامل تأثیرگذار در این پارامتر پرداخته شده و با استفاده از مدل پنمن -مانتیث به کار رفته است، دادههای 22 ساله هواشناسی دشت تبریز )سال 1891 الی 2212 ( مورد استفادهقرارگرفتهاند. به منظور ایجاد نمای کلی، میانگین دادههای هر سال در هر پارامتر قرار دادهشده و نتایج حاصل، بیانگر وجود ارتباط هماهنگ با تبخیر -تعرق مرجع میباشد. تبخیر -تعرق مرجع به صورت جداگانه با هر یک از پارامترهایتأثیرگذار مورد مقایسه قرار گرفت که ارتباط آنها به صورت نموداری قابل مشاهده است و بیانگر این موضوع میباشد کهبعضی از پارامتر ها تأثیر بیشتری بر روند تغییرات تبخیر -تعرق مرجع داشته و بعضی دیگر هرچند کم، اما بر روی تبخیر -تعرق مرجع تأثیر خود را نشان میدهند. همچنین تبخیر -تعرق مرجع در دورههای خاص دارای نوسان مرتبط با عواملمؤثر بوده که بیانگر تغییرات آب و هوایی در بازه مورد نظر میباشد. به منظور شفاف سازی این نوسانات و ارتباط آنها با سایر عوامل، دادههای مربوط به صورت نموداری با یکدیگر مقایسه شدهاند. پس از بررسی تأثیر گذاری تکتک عوامل، بهبررسی ارتباط این عوامل با هم پرداخته شده که نتایج قابل توجهی را در بر داشته است. چرا که برخی از این پارامترها دریک جهت موافق در روند تغییرات تبخیر -تعرق مرجع نقش ایفا نموده و این تغییرات را تشدید کردهاند. در بررسی 2 و پس از آن دمای / تغییرات تبخیر -تعرق مرجع با پارامترهای هواشناسی، ساعات آفتابی با ضریب همبستگی 982 بیشترین نقش را داشتهاند. در مقایسه بین پارامتر های هواشناسی با / بیشینه و دمای کمینه با ضریب همبستگی 47 2 و سرعت باد و ساعات آفتابی با ضریب / یکدیگر نیز مشخص شد دمای کمینه و دمای بیشینه با ضریب همبستگی 99 2 به ترتیب بیشترین و کمترین ارتباط را با یکدیگر داشتهاند. با بررسی روند تغییرات تبخیر -تعرق مرجع / همبستگی 22و نیز عوامل هواشناسی، مشخص شد که در دوره مورد مطالعه همه پارامتر ها دارای شیب افزایشی بودهاند و فقط درصد رطوبت تنها پارامتر هواشناسی مورد بررسی بود که در این مدت روند نزولی داشته است.

تبخیر -تعرق مرجع، پنمن -مانتیث، ضریب همبستگی، روند