جستاری در صناعت نظری معماری با تکیه بر موسیقی کبیر فارابی

تمدن منسجم اسلامی با تمام اندام های خود در طول چهارده قرن گذشته تداوم حیاتی داشته است. بنابراین بسیار بعید به نظر می رسد که نگاه نظری به صناعاتی چون معماری در طول چهارده قرن گذشته تجلی نداشته است چه وجود رسالاتی نظری در باب صناعات دیگر مانند موسیقی شاهدی بر این مدعاست. بنابراین دور از ذهن نیست که رجوع به ریشه های مقام نظر در ادوار گذشته یکی از مقدمات بنیادین تبیین دستگاه نظری معماری اسلامی در جهان اسلام معاصر خواهد بود. همان طور که ما امروز برای عمل معمارانه خویش به دنبال چارچوبی نظری هستیم تبعاٌ ایشان نیز از این امر غافل نبوده اند. یکی از دستگاه های نظری که ریشه در معرفت اسلامی دارد فلسفه اسلامی است. نگاه همه جانبه فیلسوفان به عالم و زندگی انسان آنان را بر آن داشته که درباب تمام تجلیات این زندگی تأمل و تعمق کنند و رسالات نظری بنگارند. گرچه در مواجهه اول با شواهد مستقیمی برای چنین تبیین نظری مواجه نیستیم اما مداقه بیشتر در آثار فیلسوفان راه را برای دستیابی به مقدمات این امر هموار می کند. با اینکه در حوزه معماری با قلت منابع مکتوب در حوزه نظر مواجه هستیم اما به جهت تأکید ایشان بر وحدت میان مبانی صناعات می توان از سایر رسالاتی که درباب صناعات نظری نگاشته شده اند بهره گرفت. این مقاله با مراجعه به آراء موسس فلسفه اسلامی ابونصر فارابی، به بررسی معمارانه رساله موسیقی کبیر او که در آن با نگاهی فیلسوفانه و کل نگر مبادی و نظام تفکر و مقام نظر را در باب صناعت به معنای عام تبیین کرده است می پردازد. نگارنده کوشش کرده در بررسی آثار او ردپایی از چگونگی تبیین نظریه معماری جسته و مباحثی چون چگونگی تحقیق درباب صناعت نظری، مبادی نظری، روش تحقیق، ویژگی های محقق صناعت نظری و نسبت عمل و نظر را با کمک مثال های معمارانه فارابی در حوزه صناعت نظری معماری روشن سازد.

Keywords:

معماری اسلامی , صناعت نظری , فلسفه اسلامی , موسیقی کبیر فارابی