محمدسعید ایزدی - دکتری معماری، استادیار و عضوهیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا همدان
عادل شریفی - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه علامه طباطبایی تهران. نویسنده مسئول

با روی کارآمدن رضاخان، تفکرات شبه مدرنتیه در ایران شکل گرفت. و اجرای خیابان کشی ها به عنوان اولین نمودهای شهرسازی مدرنبر بافت های شهری قدیم اجرا شد. این امر نه تنها بر نظام محله ای و بازار به عنوان عمومی ترین فضای شهری تأثیرات منفی گذاشت.بلکه بر ساختار فضایی و سلسله مراتب هم پیوندی (دسترسی) شهری نیز آسیب رسانید. در دوره های قبل اگر بازار به عنوان ستون فقراتشهری نقش بازی می کرد با اجرای طرح های خیابا ن کشی، بازار به حاشیه رانده شده و خیابان به عنوان لبه قدرتمند جایگزین بازار شد.طرح کارل فریش (میدان مرکزی شهر و شش خیابان منشعب و کمربند ی های آن) در دوره پهلوی اول یعنی از اواخر سال 1310 بهبعد بر روی بافت قدیمی شهر همدان احداث شد. نوع تحقیق توصیفی – تحلیلی است. با استفاده از نقشه محوری شهر در سال های1297،1332 و 1393 و نرم افزار Depthmap و تکنیک اسپیس سینتکس به تحلیل ساختار و هم پیوندی شهر در دوره قبل و بعد ازخیابان کشی ها (که خود به دو مرحله قابل تقسیم است) پرداخته ایم. طبق نتایج، ساختارمندی و انسجام بافت شهری نسبت به دوره قبلاز خیابان کشی ها تضعیف شده و از طرفی میزان هم پیوندی (دسترسی) در قسمت بازار به شدت کاهش و از سوی دیگر، مقدار هم پیوندی(دسترسی) خیابان افزایش یافت. از این دوره به بعد خیابان به عنوان ستون فقرات شهری معرفی می شود.

کارل فریش، ساختار فضایی، اسپیس سینتکس، هم پیوندی، خیابان کشی