عالیه کردزعفرانلو کامبوزیا - استادیار گروه زبان شناسی همگانی،دانشکده علوم انسانی ،دانشگاه تربیت مدرس،تهران، ایران
رضا خیرآبادی - دانشجوی دکتری گروه زبان شناسی همگانی، دانشکده علوم انسانی ،دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

اشتقاق فرایندی است که طی آن افزودن یک وند اشتقاقی منجر به تولید واژهای جدید می شود. این فرایند برای سالیان متمادی مورد توجه زبان شناسان قرار داشته و بیشتر به عنوان فرایندی صرفی یا صرفی - نحوی از آن یاد شده است. هنگام مطالعه فرایند اشتقاق، بررسی میزان زایایی یک وند اشتقاقی (تعداد واژگان جدید تولید شده توسط آن وند) اهمیت فراوانی دارد. فرضیهٔ این مقاله این است که ساخت هجا و عوامل واجی، در میزان زایایی یک وند تأثیر دارند. به بررسی رابطهٔ ساخت هجایی با میزان زایایی وندهای اشتقاقی فعل افزای زبان فارسی پرداختهایم. در زبان فارسی از مجموع بیست پسوند اشتقاقی فعل افزا، هفت پسوند بسیار زایا وجود دارد که همگی با یک واکه آغاز می شوند؛ از این رو میتوان نتیجه گرفت که وجود یک واکه در آغاز ساختمان هجایی یک وند عامل زایایی آن در زبان فارسی به شمار میرود، هرچند عوامل ساختواژی نیز در انتخاب آن دخیل هستند. مطالعهٔ هستهٔ هجاها در این قبیل پسوندها نیز نشان میدهد که دو واکه پیشین C و lهٔ پر بسامدترین واکههای قرار گرفته در جایگاه هستهٔ این پسوندهای اشتقاقی هستند؛ به عبارت دیگر، ساخت هجا و واج آرایی یک پسوند نقش مؤثری در میزان زایایی آن ایفا می کند. نتایج و آمار به دست آمده نشان میدهد که رابطهٔ نزدیکی بین ساخت هجایی یک وند و میزان زایایی ان وجود دارد.

هجا، وندهای اشتقاقی، زایایی، زبان فارسی