کاربرد«نظریه جهان متن» در شناسایی عناصر سازنده متن روایی داستان شازده احتجاب، برمبنای رویکرد شعر شناسی شناختی

شعرشناسی شناختی به سؤالات اساسی دربارهٔ ابزار شناختی هنر، زبان و ادبیات پاسخ میگوید. این امر همان نقطهٔ قوت این رویکرد نسبت به دیگر رویکردها و به ویژه، نظریهٔ نقد ادبی است که محدودیتهایی همچون عدم توانایی در چگونگی پیدایش تولید معانی مختلف و تفسیرهای متعدد از متون ادبی دارد. در این مقاله، به بررسی چگونگی اتحصال «جهان متن» به جهان خواننده برای دریافت و تفسیر متن و همچنین بسط فضاهای ذهنی خواننده در درک متون ادبی به عنوان زمینهٔ تحقیق پرداخته میشود. هدف از انجام این پژوهشی کاربرد الگویی نظری برای خوانشی به دور از هر گونه تفسیرهای شخصی است که با اتکای بر نظریهٔ شعرشناسی شناختی محقق می شود. در تحلیل بخشی از داستان شازده احتجاب (گلشیری، ۱۳۸۶) به بررسی عناصری که در شکل گیری متن داستانی تأثیر بهسزایی دارند، پرداخته می شود. پرسسشهای پژوهشی عبارت اند از: الف. کدام یک از عناصر سازندهٔ متن روایی داستان شازده ه احتجاب به کمک نظریهٔ جهان متن شناسایی می شوند؟ ب. شناسایی این عناصر چه کمکی به تفسیر جهان های متنی مختلف داستان می کند؟ در پاسخ به این پرسسشها، سه لایهٔ «جهان متن»، «جهان گفتمان» و «جهان زیر شمول» را که در ساخت روایت این داستان نقشی دارند، توسط نظریهٔ جهان متن شناسایی می کنیم. سپس پیوندa جهان های متن خرد روایت در قالب یک جهان متن شامل نشان داده میشود که در ذهن شازده پدیدآمده است و جهان متن اصلی را شکل میدهد تضاد میان شخصیت های داستان وفضاهای ذهنی که به واسطه افکار آنها به وجودمی آیند،درپیدایش جهان های متن کوچکتر در درون جهان متن اصلی شازده موثر بوده و سبب تفسیر نظامند متن می شود.

Keywords:

شعرشناسی شناختی , نظریه جهان متن , جهان گفتمان , جهان متن , جهان زیر شمول , شازده احتجاب