سیدمحمد حسینی معصوم - دانشیار زبان شناسی و زبان های خارجی،دانشگاه پیام نور،تهران، ایران
عبداله رادمرد - دانشیار زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه فردوسی مشهد،ایران

بررسی کنشهای گفتار در متون مذهبی یکی از راههای درک لایههای پنهان کلام و شناخت تأثیر مورد نظر مبداً کلام است. این پژوهش برای نخستین بار به بررسی و مقایسهٔ کنشهای گفتار در منتخبی از سورههای مکی و مدنی قرآن کریم میپردازد. در این تحقیق توصیفی با روش تحلیل محتوا، شصت صفحه از قرآن کریم مشتمل بر سی صفحه از سورههای مکی و سی صفحه از سورههای مدنی به روش تصادفی به عنوان نمونه انتخاب گردید. براساس نظریهٔ کنش گفتار آستین و طبقه بندی پنج گانهٔ سرل در مورد انواع کنشهای گفتار، با درنظرگرفتن محتوا و مفاهیم سورهها و آیات، فراوانی هریک از انواع کنشهای گفتار موجود در آنها بررسی شد. نتایج نشان داد که پراکندگی و فراوانی انواع کنش های گفتار در سوره های مگی و مدنی تفاوت قابل توجهی دارد. بر این اساسی، در سورههای مگی کنش اظهاری بیشترین فراوانی را دارد و کنشهای عاطفی، ترغیبی، تعهدی و اعلامی در رتبههای بعد قرار دارند. اما در سوره های مدنی، فراوانی کنش اظهاری به نفع سایر کنشها کاهش یافته و در مقابل، کنشهای ترغیبی و عاطفی و کنشهای تعهدی و اعلامی افزایش یافتهاند. این آمار می تواند در مقایسهٔ این دو نوع از سوره ها دارای پیامدهای تفسیری مهمی باشد؛ از جمله این که بیان اخبار و معارف الهی و اسلامی در قالب کنش اظهاری در سورههای مکی و در آغاز اسلام، حجم بیشتری از آیات را به خود اختصاص داده است؛ درحالی که کنشهای گفتاری مربوط به اوامر و نواهی تشویقی و ترغیبی وتبشیر و انذار، در سوره های مدنی اولویت بیشتری دارد.

تحلیل گفتمان قرآن، سورههای مکی، سورههای مدنی، کنش گفتار، سرل