آتوسا رستم بیک تفرشی - استادیار زبان شناسی ،پژوهشکده زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، ایران

هدف پژوهش حاضر ارائهٔ نمونه ای از اطلس گویشی برمبنای اصول جغرافیای گویشی و اندازهگیری فاصلههای گویشی برمبنای اصول گویش سنجی در نیمهٔ جنوبی استان همدان است. روش انجام این پژوهش توصیفی - تحلیلی است و از پرسشنامهای متشکل از ۱۹ واژه و عبارت و جملهٔ پایهٔ مبتنی بر فهرست و اژدهای سوادش استفاده شده است. دادهها به روش میدانی از ۱۵ جایگاه در شهرستانهای اسدآباد، تویسرکان، ملایر، نهاوند و همدان و به روش تصادفی نظاممند گردآوری شده است. چهار مقولهٔ کلی با نامهای واژدهای مربوط به «طبیعت» (۱۰ واژه)، «زمان»، «نسبت خانوادگی» و «اسامی حیوانات» (هریک ۵ واژه) به روش تصادفی برای تهیهٔ اطلس و انجام محاسبات، انتخاب و بررسی شدند. تنوع و پراکندگی واژگانی در این مقولات در قالب ۵ اطلس گویشی متنی - نمادی نشان داده شده است. در صد فراوانی هر گونهٔ تلفظی در جایگاههای مختلف و نیز بیشترین و کمترین درصد شباهت بین جایگاد ها برمبنای اصول گویش سنجی و ارائهٔ دندروگرام (نمودار درختی) محاسبه شده است. گویشهای بررسی شده در ۹ خوشه طبقه بندی شدند. کمترین فاصلهٔ گویشی بین دو جایگاه ۱ و ۱۵ درشهرستان همدان گزارش می شود که شباهت واژگانی بین آنها برابر با ۹۰ درصد است. بعد از آن، بیشترین شباهت واژگانی برابر با ۵۹ درصد بین دو جایگاه ۸ و ۹ در ملایر دیده می شود. شباهت گویشی بین ملایر و نهاوند بیشتر از سایر شهرستانها است. تنوع واژگانی در مقولهٔ «طبیعت» بیشترین و در (راسامی حیوانات))کمترین مقدار است.

اطلس گویشی، گویش سنجی، فاصلهٔ گویشی، تنوع واژگانی، استان همدان