بهروز محمودی بختیاری - دانشیار هنرهای نمایشی، دانشگاه تهران، ایران
سمیه سلیمیان - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی، دانشگاه شهید بهشتی ،تهران، ایران

پدیدهٔ ادب یکی از مقولاتی است که هموارد پژوهشگران رشتههای مختلف، همچون روانشناسی، جامعه شناسی و مردم شناسی، به آن توجه کردهاند. در حوزهٔ مطالعات کاربردشناسی زبان نیز به مقولهٔ ادب کلامی توجه می شود. یکی از مفاهیمی که به دنبال ادب در زبان شناسی مطرح می شود، بی ادبی کلامی است. افراد مختلفی همچون گافمن (۱۹۹۷)، براون و لوینسون (۱۹۸۷)، بوسفیلد (۲۰۰۸)، کالپیر (۱۹۹۹، ۲۰۰۳، ۲۰۱۱) و یوهانی رودانکو (۱۹۹۹) مقولهٔ ادب ابی ادبی کلامی را بررسی کردهاند. باوجود مطالعات فراوانی که در زمینهٔ الگوهای بی ادبی در فرهنگ غرب انجام شده است، این مفهوم در زبان فارسی چندان بررسی نشده است. در همین راستا، هدف پژوهش حاضر، بررسی کارکرد این پدیده در زبان فارسی از طریق توصیف آن در نمایشنامهٔ «صیادان»، برگرفته از مجموعهٔ نمایشنامهٔ روی صحنهٔ آبی، نوشتهٔ اکبر رادی است. انتخاب متون نمایشی به این دلیل است که بی شک بازتابی از زندگی روزمرهٔ مردم و محاورات آنها هستند. الگوی نظری که در بررسی دادههای این پژوهش استفاده شده، الگوی ارائه شده از سوی کالپیر (۱۹۹۹، ۲۰۰۳، ۲۰۱۱) است؛ یعنی ترکیبی از الگوهای بی ادبی (۱۹۹۹، ۲۰۰۳) و عواملی همچون هنجارهای اجتماعی، بافت و احساسات (۲۰۱۱). پرسشهای این پژوهش عبارتاند از: ۱. کدام یک از راهکارهای پیشنهاد شده از سوی کالپیر در نمایشنامهٔ صیادان به کاررفتهاند؟ و ۲. تعامل کنندگان کدام راهکار را بیش از بقیه به کار بردهاند؟ نتیجه گرفتیم که پرکاربردترین راهکار در صیادان بی ادبی ایجابی و کم کاربردترین راهکار کنایهٔ نیش دار بود. راهکارهایی که مرکب از چند راهکار بودند در مرتبهٔ دورحم و بیاد بی سلبی در مرتبهٔ چهارم قرار گرفتند وبی ادبی واضح یافت نشد. موارد جدید نیز معرفی شدند. به دلایل اجتماعی هریک از راهکارها نیز اشاره شد.

ادب کلامی، بی ادبی کلامی، تحلیل گفتمان، ادبیات نمایشی، اکبر رادی