ناصر شاهنوشی - استادیار، گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
سیاوش دهقانیان - استاد و کارشناس گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
علی اکبر باغستانی - استادیار، گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

بورس های کالای کشاورزی ، بازارهای سازمان یافته ای هستند که نمونه های گویایی از فرضی و مجازی بودن بازارها هستند. بورس های بین المللی کالای کشاورزی جز بازارهای بین المللی بوده و از لحاظ مکانی از موقعیت ثابت برخوردارند. این بازارها تابع مقررات خاص بوده و قیمت در آنها بر اساس عرضه و تقاضا به شیوه تعیین حداقل قیمت پایه بر اساس معیارهای کیفی و استانداردهای مربوطه تعیین می گردد. در ایران پس از مدت ها و انجام مطالعات گسترده سرانجام بورس کالای کشاورزی در مهر ماه 1383 فعالیت خود را آغاز کرد. این بورس می تواند به علت ایجاد تعامل با اقتصاد جهانی و افزایش صادرات، بروز پدیده فرضی و تخصصی شدن بازارها، کاهش فاصله بین تولید کننده و مصرف کننده، حذف واسطه های زائد، افزایش سهم تولید کننده از قیمت پرداختی خریدار، توسعه اقتصادی جهت خروج از مرحله رکود، کمک به مصرف کننده در تهیه کالای مورد نیاز ، جلوگیری از اثرات نامطلوب پراکنده بودن تولید کنندگان و میزان تولید اندک آنها، محور قرار گرفتن کیفیت و استاندارد های ملی و جهانی، جلوگیری از نوسانات شدید قیمت و در نهایت پاسخ قابل قبول به ترجیحات مصرف کنندگان به اصلاح ساختار بازار بپردازد. در عین حال باید به هدف توسعه بازار سرمایه در بخش کشاورزی نیز جامه عمل پوشانید. اما بررسی عملکرد 9 ماهه بورس کشاورزی منتهی به 6تیر ماه 1384، مشخص گردید که از مجموع 1308005 تن کالای عرضه شده تنها برای 190132/2 تن از آن تقاضا وجود داشته است، ضمن اینکه تنها 107606/1 تن محصولات، معامله شده است. به عبارتی تنها 8/23% از عرضه محصولات از عرضه محصولات مورد معامله قرار گرفته است. علاوه بر آن تنها 56/6% از میزان کالای مورد تقاضا علیرغم وجود عرضه کالا در بورس کشاورزی مورد تسویه معامله قرار گرفته است. سهم ارزش معاملات محصولات مورد معامله از کل ارزش معاملات 9 ماهه منتهی به 6 تیرماه 84 به جز سه محصول ذرت، کنجاله ها و جو تنها برابر 7/74% بوده است. تمامی این موارد نشان دهنده چالشهای پیش روی بورس کالای کشاورزی در برآورده سازی انتظارات می باشد. این مطالعه با هدف بررسی وضعیت فعلی بورس، بررسی مشکلات جاری این بازار و ارائه راهکارهای متناسب صورت پذیرفته است. به همین منظور با تکمیل پرسشنامه و مصاحبه با کارگزاران و فعالان بازار بورس کالای کشاورزی از آنها خواسته شد تا علل رکود و مشکلات این بازار را معرفی کنند. سپس با استفاده از آمار توصیفی اقدام به نتیجه گیری و بهره برداری از این اطلاعات در جهت ارائه راهکارها گردید. در پایان نیز ضمن مرور اجمالی بر عملکرد 9 ماهه بورس کالای کشاورزی پس از تاسیس، ضمن شناسایی علل شکاف میان عرضه و تقاضای محصولات مورد معامله، راهکارهایی در جهت حل آن و بهبود جایگاه این بازار ارائه گردیده است.