مهناز شایسته فر - دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس و ریاست مرکز تحقیقات هنراسلامی نگاره

پژوهش در هنرهای سنتی ایران، علاوه بر شناسایی جنبه های هنری و فنی آثار گذشته ی اینمرز و بوم ابعاد فرهنگی و تاریخی دوران خود را پیشروی تحقیق کنندگان می گذارد. بدیهیاست که دسترسی به این ابعاد زمانی که این آثار دارای تزیین نوشتاری باشند و به زبان معمولداده هایی را در اختیار بگذارند، آسان تر صورت خواهد پذیرفت.آثار هنری سنتی در دوره های مختلف، به ویژه پس از ظهور فرهنگ غنی اسلام در ایرانبا توجه به تاکید این آیین بر علم و سواد آموزی و رویکرد مثبت آن در بهره گیری از هنرخوشنویسی، از تزیین نوشتاری بسیار بهره برده اند. البته استفاده از خط نگاره ها صرفاً جنبه ی تزیینینداشته و بیشتر به منظور پیام رسانی و نشان دادن جایگاه یک مسئله به کار رفته است. دوره صفویهنیز یک یاز دوران های پررونق و شکوفای هنرهای سنتی ایران است. دو هنر- صنعت قالی بافی وفلزکاری در این دور ه هنرهای مطرحی هستند. در این مقاله که با هدف شناسایی جایگاه خطنگاره در آثار فلزکاری و قالی بافی دوره صفویه تنظیم شده است، نمونه هایی از اشیاء فلزی و قالیهایی که دارای خط نگاره با محتوای قرآنی هستند از جمله 7 مورد قالی و 9 مورد فلز مورد بررسیقرار گرفته و به لحاظ مضمون و جایگاه خط نگاره در ترکیب بندی اثر و رابطه میان این دو با نوعو کاربرد نمونه بررسی شده است. پیش از آن نیز وضعیت این دو هنر در دوره صفویه مورد مطالعهقرار گرفته است. اغلب قالی هایی که در آن ها آیات قرآنی بافته شده، یا قالی های موقوفه بوده و یاقالیچه های سجاد های و تزیینی که امکان لمس آ نها توسط افراد بی وضو کمتر بوده است بنابراینقالی های دارای خط نگاره قرآنی در این دوره از نوع قالیچه است.آن دسته از اشیاء فلزی آیات قرآنی به کار رفته، کاربرد خاصی داشت هاند وعموما برای مقاصدآیینی و مذهبی به کار رفته اند. محتوای آیات به کار رفته در هر دو گونه (قالی و فلز) را بیشترحجم و اهمیت کاربردی آیه تعیین کرده است. از این رو هنرمند بیشتر از سوره های کوچک جزءسی ام قرآن و آیه الکرسی و آیات کوتاه که پیامی در خود دارد استفاده نموده است. روش گردآوری مطالب این مقاله روش کتابخانه ای است و تنظیم آن با تکیه بر اسناد و به شیوه توصیفیتحلیلی و مقایس های صورت گرفته است.

خط نگاره، قالی، اشیاء فلزی، صفویه، مضامین قرآن