علی کمالی - کارشناسی ارشد فقه و حقوق
محمدحسن حائری - استاد تمام دانشگاه فردوسی
حسین صابری - استاد تمام دانشگاه فردوسی

ﻗﺎﻋﺪه ﺟﺐ ﯾﮑﯽ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻘﻬﯽ اﻣﺘﻨﺎﻧﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺮﯾﺺ و ﺗﺮﻏﯿﺐ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻗﺒﻮل اﺳﻼم اﺳﺖ و ﻣﺮاد ﻓﻘﻬﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه را در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺧﻮدﺷﺎن مورد ﺑﺤﺚ ﮐﺮده اﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﮐﺎﻓﺮی ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن می شود ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده و ﻗﻀﺎء واﺟﺒﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در دوران ﮐﻔﺮ ﺗﺮک ﮐﺮده و ﯾﺎ ﮐﻔﺎره و ﻣﺠﺎزات ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه از ﻋﻬﺪه او ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ و او را ﺑﺨﺎﻃﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯿﺪﻫﺪ، ﺣﺎل در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﻗﺎﻋﺪه ﺟﺐ را در قصاص و دیات از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ، البته ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻓﻘﻬﺎ در ﺧﺼﻮص ﺣﺠﺖ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺧﺼﻮص ﻗﻠﻤﺮو اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد. ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه در قصاص و دیات ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﺪارد و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن هرآنچه ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮐﺎﻓﺮ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺑﻮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ نمی شود ﯾﻌﻨﯽ مثلاً اﮔﺮ ﮐﺎﻓﺮ مسلمانی را به قتل رسانده باشد و یا عملی را که موجب دیه می شود مرتکب شده باشد و سپس مسلمان شود، قصاص و دیه از عهده او ساقط نمی شود در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮی از ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﻬﺮت ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺐ، آﯾﺎت و دﯾﮕﺮ ادﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺣﺠﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻓﺮد ﺗﻤﺎمی این موارد از دوش او ﺑﺮداﺷﺘﻪ می شود. به ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه درخصوص قصاص و دیات قول به عدم حجیت قاعده جب قویتر است.

قواعد فقه، قاعده جب، کاربرد، قصاص، دیات