مهتاب عیدی - دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه تهران
رحمن عشریه - عضو هیأت علمی استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

قرآن کریم برخی از موجودات را با صفت علو مورد تجلیل قرار داده و درعین حال برخی دیگر را به خاطر طلب این صفت، مذمت نمودهاست. مقاله حاضر، به منظور واکاوی دقیق معنا و مفهوم واژه علو در قرآن کریم، با بهره گیری از اسلوب های معناشناسی سنتی و نوین بهرشته تحریر درآمد.محور بحث ما در این مقاله واژه علو و مشتقات آن در قرآن کریم هستند. این واژه باهم خانواده هایش درمجموع 70 بار در قرآنکریم استعمال گردیده اند. به طورکلی این واژه هم مانند بسیاری از واژگان به کاررفته در قرآن کریم، دارای لایه های معنایی مختلفیاست که توجه به سیاق آیات و همنشینی آن با سایر واژگان، در تعیین معنای دقیق آن نقش اساسی دارند.بر این اساس در ابتدا کوشیدیم معانی مختلف این واژه و مشتقاتش را در آیات مختلف قرآن کریم به دست آورده با دسته بندیآن ها، انواع معانی علو را احصاء نماییم. سپس با بررسی دقیق تر معانی به دست آمده به گروه های معنایی علو رسیدیم. علو مکانی ومکانتی، علو محمود و مذموم و نیز علو به معنی پیروزی و غلبه. در ادامه با بررسی رابطه معنایی هر یک از معانی مذموم و محمود واژهعلو با واژگان متشابه و متضاد و کشف وجوه تشابه و افتراق آنان با واژه محوری بحث خود و نیز با بررسی روابط معنایی این واژه باواژگان همنشین در قرآن، از قبیل استکبار و فساد و اسراف، به درک بهتری از معنای این واژه دست یافتیم. دستاورد نهایی معناشناسیاین تحقیق در مورد واژه علو این است که در معنای علو باید علاوه بر برتری، جنبه غلبه و تسلط داشتن را نیز اخذ نمود.

علو، علو ممدوح، علو مذموم، برتری، قرآن، معناشناسی