سیداحمد حسینی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنام هریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان
عیسی ابراهیم زاده - دانشیار جغرافیا و برنام هریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان
مجتبی رفیعیان - دانشیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس
مهدی مدیری - دانشیار جغرافیا و برنام هریزی شهری دانشگاه صنعتی مالک اشتر

نظارت بر چگونگی گسترش مناطق شهری در مقیاس کلان امری بسیار مهم به منظور برنام هریزی توسعه شهری و پیشگیری از مشکلات فاجعه بار در مناطق کلان شهری می باشد. با این حال، در اغلب موارد کمبود اطلاعات اولیه در این زمینه به ویژهدر کشورهای در حال توسعه یکی از موانع اصلی برای رسیدن به این امر است. بنابراین به منظور بررسی تعادل در نظام شهری ایران از شاخص نخست شهری و رتبه اندازه شهرهای ایران از سال 1335 تا 1390 با استفاده از داده های جمعیتی نقاط شهری در دوره های مختلف سرشماری بهره برده شد. همچنین به منظور نظارت بر پویایی شهرنشینی در ایران معاصر از دید فضایی-زمانی از تصاویر چند زمانه DMSP/OLS مربوط به سال های 1371 تا 1391 بهره برده شد. نتایج تحقیق نشان داد که پدیده نخست شهری، با توجه به تمام شاخص ها در نظام شهری ایران، در تمام این دور هها وجود داشته است؛ و به طور کلی نتایج حاصل از توزیع لگاریتمی مرتبه- اندازه شهرهای ایران در فاصله زمانی 1335 تا 1390 نشان می دهد که در 55 سال اخیر باگذر زمان توزیع شهرها به سمت عدم تعادل میل کرده و در سال 1385 نامتعاد لترین توزیع را با شیب خط مطلق 142 / 1 نشان م یدهد. در نهایت تجزیه و تحلیل تصاویر DMSP در ارتباط با مناطق شهری و تولید ناخالص ملی از مدل رگرسیون خطی بهره برده شد، که نتایج نشان داد که رابطه خطی بین نور در شب و جمعیت کشور، جمعیت شهری کشور و تولید ناخالص ملیوجود دارد. میزان R2 برای جمعیت شهری برابر با 854 / 0 می باشد؛ که نشان می دهد از این تصاویر می توان به عنوان عاملی برای شناسایی پویایی در نظام شهری ایران بهره برد.

پویایی شهر نشینی، رتبه اندازه، نخست شهری، ایران معاصر، DMSP/OLS