علی بصیری - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری ، واحد تهران شرق ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران
انسیه قربانی نیا - استادیار گروه معماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

یکی از شاخصه های ورود اسلام به ایران،بوجود آمدن فضاهایی است که جوهره ی آنها را دانش مذهبی شکل میداد و این امر، باعث ایجاد تعامل بین دو مفهوم آموزش و نیایش گشت. این پیوند و تعامل در دوران های بعد، ادامه یافت و کامل تر شد. پدیدار شدن دو مفهوم مسجد و مدرسه در کنار هم،باعث ایجاد تحولی شگرف در معماری این بناها شد که حتی در مدارس باشکوه صفوی نیز دیده نمیشود. بررسی چگونگی وسیر تحول پیوند بین این دوفضا،در دوران صفوی و قاجار،موضوع مورد پژوهش در این مقاله است که به روش تحلیلی توصیفی و با مطالعات کتابخانه ای و میدانی به نگارش درآمده است. برای تحقق این امر،ابتدا فضاهای نیایشی و آموزشی در هردوره و چگونگی و کیفیت تعامل آنها بررسی میشود،و همچنین چند نمونه ی موردی از هر دوره تحلیل میشود،سپس به مقایسه دو دوره با یکدیگر به کمک نمونه ها،پرداخته میشود.از نمونه های خوب در این باب،مسجد حکیم اصفهان است که اولین بنایی است که در آن،این دو فضا کاملا با هم ادغام میشوند.یافته های تحقیق نشان میدهد که در دوران صفوی،مساجد از مهم ترین عناصر معماری بشمار میرفته است و در کنار آن،مدرسه ها نقش کمرنگ تری ایفا میکرده اند و با گذشت زمان،پیوند بین این دوفضا،محکمتر میشود تا اینکه در دوره قاجار،به اوج خود میرسد و گونه ی جدیدی به اسم مسجد مدرسه بوجود می آید که در آن، این دو فضا، کاملا باهم ادغام شده و در عین حال، هر کدام مستقل و کامل هستند.همچنین،انواع مسجد مدرسه مورد تحلیل قرار میگیرد.

فضای آموزشی، فضای نیایشی ، مسجد مدرسه ، دوره قاجار، مسجد حکیم اصفهان