برجسته سازی کلامی در غزلیات شهریار

به زعم غالب زبان شناسان، برجسته سازی ادبی به دو شکل امکان پذیر است: نخست آنکه نسبت به قواعد حاکم بر زبان خودکار (عادی و غیر ادبی) انحراف هنری صورت گیرد که آن را هنجار گریزی می نامند و دوم آنکه قواعدی بر قواعد حاکم بر زبان خودکار افزودهشود. به این ترتیب، برجسته سازی از طریق دو شیوه هنجار گریزی و قاعده افزایی تجلی خواهد یافت.از میان دو شیوه مذکور، روش دوم بر اثر «افزایش» شکل می گیرد. افزایش، فرایندی است که طی آن یک عنصر زبانی بدون آنکه نیازی به وجود آن باشد به واژه افزوده می شود و یا در مواردی به حکم ساختار طبیعی کلام ، امری ضروری حذف نمی شود. این روش ازشیوه های آشنایی زدایی در مکتب فرمالیسم روس است. یاکوبسن معتقد است که فرایند افزایی چیزی جز توازن در وسیع ترین مفهومخود نیست و این توازن از طریق تکرار کلامی حاصل می آید که صناعات آن از ماهیتی یکسان برخوردار نیستند. به همین دلیل گونه هایتوازن را می بایست در سطوح تحلیلی متفاوتی بررسی کرد. برای توصیف انواع توازن، به سه سطح تحلیل آوایی ، واژگانی و نحوی نیازاست.جستار حاضر بااستخراج گونه های قاعده افزایی که از فروع برجسته سازی است و تحلیل آن در سه سطح آوایی، واژگانی و نحوی وسپس ترسیم آن در قالب نمودار نشان خواهد داد غزلیات شهریار در میان سرایندگان هم عصر و یا پس از او، به لحاظ داشتن مصاریعکوتاه و مفید، کشف ظرفیت و توان فعل و نیزگزینش و انتخاب هنری واژه ها در محور همنشینی کلام و آفرینش ساختاری نوین به عنواننمونه ای ویژه، متمایز و قابل تعمق است.

Keywords:

شهریار , برجسته سازی , قاعده افزایی , غزلیات , , توازن