نوشین پورک - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد جلفا، دانشگاه آزاد اسلامی، جلفا، ایران
سعید ظروفچی - نویسنده مسوول: هیئت علمی، گروه معماری، واحد جلفا، دانشگاه آزاد اسلامی، جلفا، ایران

اندیشه تأسیس مرکز تجاری و تفریحی در یک مجموعه شهری، بازتابی از رشد فیزیکی و اجتماعی آن می باشد. توسعه فیزیکی شهر از یک سو و رشد اجتماعی و سیاسی شهر از سوی دیگر به همراه شکوفایی اندیشه های تازه در شهرسازی و شهر نشینی موجب گردیده است که در تمام تقسیم بندی های شهر، محله، ناحیه و ... کاربری های جدید شکل گیرد و نقاط خاصی از شهر به نوعی به کاربری های تجاری- تفریحی و ... تخصیص یابد.خواسته اصلی در تمام مجتمع های تجاری ایجاد محیطی خوشایند برای خرید کالا و دریافت خدمات و نیز برآورد یک نیاز اجتماعی است.در جامعه مصرفی جدید، مرزهای قلمرو کار و تفریح، تجارت و فراغت مبهم و لغزنده شده است.بسیاری از مراکز خرید بزرگ برای جذب مشتری از عنوان توریست برای بازدیدکنندگان خود استفاده می کنند.از سوی دیگر مراکز تفریحی چون شهربازی ها به مکانی برای خرید نیز تبدیل شده اند. نفس خرید، عملی دو پهلو است که هم کار و هم فراغت است.واسازی و تفسیر مجدد از معنای خرید و فراغت در زمان حال موجب شده است که جوامع مدرن غربی به نوعی به تلفیق این دو مکان در معماری روی آورند.بر طبق تحقیقاتی که در بریتانیا توسط جانسن (1989) صورت گرفت از دهه هشتاد به بعد خرید کردن بخشی از فعالیت های فراغتی به حساب می آید.در عصر جدید صنعتی و بروز عناصر جدید شهری در دوران معاصر که این تغییر شکل، هویت انسانی جدیدی را بروز داده و از طرفی استفاده از یک الگوی ثابت در مناطق مختلف برای ساخت فضاهای خدماتی شهری و با گسترش حساب نشده شهرها این مراکز به صورت واحدهای پراکنده در امتدادخیابانهای مرکز شهر ظاهر می شوند، منجر به تغییرات در مدل شهرسازی و فضاهای عمومی شهری شده که در نتیجه آن شاهد آشفتگی کالبدی شهرهای معاصر، کاهش وحدت و یکپارچگی هویت اجتماعی- فرهنگی ساکنان باعث از بین رفتن روح فضاها، سنت ها و کیفیت محیط می شود. از طرفی دیگر هم با جایگزینی فضاهایی برای آمد و شد به از دست رفتن بسیاری از فضاهای شهری سنتی با عملکرد مهم اجتماعی- فرهنگی منجر شده است. با توجه به این مسائل در این نوشتار به بررسی و مطالعات در خصوص شناخت مراکز تجاری و خدماتی شهری، پیشینه تاریخی این مراکز و عناصر سنتی شکل دهنده آن می پردازیم.

بازار، مجتمع تجاری، صنعت توریسم، کانون فعال شهری