پروین میرمیران - مرکز تحقیقات غدد درون ریز و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهد
احمد اسماعیل زاده
لیلا آزادبخت

با توجه به نبود اطلاعات کافی در زمینه بیماری های غیرواگیر در کشور، مرحله اول مطالعه قند و لیپید تهران با هدف شناسایی این بیماری ها و عوامل خطر آنها و به دست آوردن اطلاعاتی در زمینه شیوه زندگی افراد ساکن در جامعه شهری تهران صورت گرفت. بر اساس نتیجه حاصله، مرحله دوم این مطالعه با هدف مداخله در شیوه زندگی جهت کاهش بیماری های غیرواگیر و عوامل خطر آنها انجام شد. در مرحله اول مطالعه قند و لیپید تهران 15005 فرد بالای 3 سال از افراد ساکن در منطقه 13 تهران به روش نمون گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. اطلاعات لازم در زمینه دریافت های غذایی، فعالیت بدنی، استعمال دخانیات و استرس جمع آوری شد. شاخص های تن سنجی، بیوشیمیایی و فشار خود نیز در کل افراد سنجیده شد. سه سال پس از مرحله اول، فاز دوم مطالعه آغاز شد که در این مرحله 4750 نفر از افراد فوق که تحت پوشش یکی از مراکز بهداشتی بودند جهت اجرای مداخله در شیوه زندگی انتخاب شدند. بقیه افراد شرکت کننده در مرحله اول به عنوان گروه شاهد پیگیری می شوند. در کل این افراد نیز همان متغیرهای مرحله اول مورد ارزیابی قرار گرفت. مداخله در شیوه زندگی در زمینه های تغذیه، فعالیت بدنی، استعمال سیگار و استرس صورت می گیرد. مداخله تغذیه ای شامل مداخله های آموزشی (برای خانوارها، دانش آموزان و مدیران مدارس، مهد کودک ها، اصناف، رابطین بهداشتی، اماکن عمومی، مساجد و حسینیه ها) و برگزاری کلینیک های مشاوره ای تغذیه ای و رژیم درمانی و توزیع پیک تندرستی و پمفلت های تغذیه ای و نصب پوستر های آموزشی در منطقه می باشد که به تفصیل در مقاله شرح داده خواهد شد. بر اساس یافته های مرحله اول، 15 درصد مردان و 30 درصد زنان به چاقش و به ترتیب 33 و 67 درصد آنها به چاقی شکمی مبتلا بوند. 50 درصد نوجوانان و بزرگسالان تنوع غذایی مناسب نداشتند و رژیم غذایی 74 درصد تهرانی ها نیازمند اصلاح و تغییر بود. در حالی ک فقط مفایت تغذیه ای 23 درصد از افراد مناسب بود. گزارش دهی نادرست انرژی دریافتی یکی از پدیده های شایع در افراد مورد مطالعه بود که با عواملی مثل سن، چاقی و استعمال سیگار مرتبط بود. یافته های تحلیل این مطالعه حاکی است که حدود مرزی پیشنهاد شده دور کمر برای جامعه شهری تهران مناسب نیست. در مرد تهرانی نسبت دور کمر به باسن و در زنان دور کمر به تنهایی بهترین شاخص ها برای غربال گری عوامل خطر بیماری های مزمن بودند. در زنان چاق رابطه مستقلی بین WHR با عوامل خطر بیماری های غیر واگیر وجود داشت. با افزایش مصرف لبنیات شانس ابتلا به چاقی کاهش می یافت. ارتباط معکوسی بین مصرف غلات کامل با سندروم متابولیک و دور کمر هیپرتری گلیسریدمیک وجود داشت در حالیکه مصرف بالای غلات تصفیه شده خطر ابتلا به آنها را افزایش می داد. ارتباط مستقل و معکوسی نیز بین دور باسن با عوامل خطر متابولیکی در مردان و زنان تهرانی مشاهده شد. در مدت 3 سال پیگیری افراد مورد مطالعه شیوع چاقی در مردان 8 درصد و در زنان 6 درصد افزایش یافته بود. یافته های مطالعه قند و لیپید تهران حاکی از شیوع بالای عوامل خطر بیماری های غیر واگیر در جامعه شهری تهران می باشد که لزوم انجام مداخله های آموزشی به ویژه مداخله تغذیه ای را جهت بهبود شیوه زندگی در این جامعه بیش از پیش آشکار می سازد.