خشایار شفازند - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه اصلاح نباتات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی مازندران
سید کمال کاظمی تبار - عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی مازندران

افزایش تنوع ژنتیکی از اهداف اولیه و اساسی دراصلاح نباتات میباشد. چون این مهم نیاز اصلی اصلاح نباتات در انتخاب صفات مفید و بهبود محصول است. این تنوع بطور معمول در طبیعت اتفاق میافتد، ولی درصد رخ داد آن بسیار کوچک است و اگر بخواهیم از این تنوع در حصول صفات مفید استفاده نماییم درصد این رخداد کمتر هم می شود. تنوع ژنتیکی طبیعی بطور مستقیم برای ارزیابی یا انتخاب صفات مورد نظردر یک گیاه توسط هیبریداسیون یا بک کراس انجام می گیرد. القاءجهش روشی برای تنوع ژنتیکی میباشد که همراه با انتخاب، نوترکیبی ویا ترکیبی از این دو در اصلاح گیاهان مورد استفاده قرار میگیرد. گرچه در این روش هیچگونه کنترولی روی هدف جهش ایجاد شده نداریم و بیشتر جهشها در ایجاد صفات نامطلوب رخ میدهند. هدف از انجام این تحقیق بررسی دزهای سه واریته Mı مختلف اشعه گاما ( ١۵٠ ، ٢٠٠ ، ٢۵٠ ، ٣٠٠ ، ٣۵٠ و دز صفر به عنوان شاهد)برخصوصیات مورفولوژیکی در نسل یکتا، التان و ورامین میباشد. بررسیهای آماری داده ها از مزرعه دلالت دارد بر بیشترین تنوع گروهی درکلاستر التان با پنج گروه و کمترین درکلاستر ورامین با سه گروه تنوع که گویای تاثیر بیشتر اشعه برروی رقم التان است. درجدول ضریب تنوع و میانگین، رقم التان بیشترین خطای معیار میانگین در تعداد کپسول با 9۵ / 8 دیده می شود که این بیشترین در ضریب تغیرات آن با ۷۵۷ / 8١ نیز مشهود است. این موضوع اثر اشعه را بر روی صفت تعدادکپسول وایجاد تنوع بیشتر در این صفت نشان میدهد. مطابق داده های جدول کمترین خطای معیار میانگین ها مربوط به عرض کپسول با ٠٤۷ / ٠ می باشد و کمترین ضریب تغیرات مربوط به ارتفاع بوته ها با ٢١٣ / ١٦ است. بیشترین دامنه تغیرات را تعداد کپسول در بوته با ١۵۵ و کمترین را عرض کپسول با ۷٦ / ٠ بخود اختصاص داده است. این ارقام نشان دهنده اثر اشعه در جزء صفت تعداد کپسول است که در کل میتواند به بالا بردن محصول کنجد موثر باشد. البته این تنوع و فاصله با میانگین ارتفاع بوته و عرض کپسول در جامعه در حداقل هستند

کنجد، اشعه گاما، دز، صفات زراعی