سید مهدی عصمت ساعتلو - مهندسین مشاور زیستاب
علیرضا پرویشی - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه
حسین رضائی - عضو هیات علمی دانشگاه ارومیه
بهروز شقاقی - نماینده مجری طرح توسعه سواحل جنوبی دریاچه سد ارس

هنگامی که طرحهای عمرانی در محدودیتهای خاص زمانی، مکانی و مدیریتی قرار گیرند، شاهد اجرای پیش از موعد و بدون انجام مطالعات کافی و مدون در راستای امکان سنجی و نیز عدم تدقیق برآوردهای اولیه ی منابع موجود با منابع مورد نیاز پروژه ها و... خواهیم بود. متأسفانه در کشور ایران برخی از پروژه ها به خاطر پاره ای از ملاحظات، بیشتر در حیطه ی سیاست جای می گیرند تا اینکه بار فنی قابل قبولی داشته باشند. در این بین پروژه های سد سازی به خاطر نوع خاصی از نیازها که امکان برآورده ساختن شان انجام مطالعات کافی و جامعی را در زمان مناسب طلب مینماید، میتوانند به عنوان نمونه ی بارز این محدویتها تلقی شوند. اجبار در تسریع اجرای سد قیقاج به خاطر تصویب قانونی توسط سازمان ملل، مبنی بر ممنوعیت / محدودیت برداشت آب از رودخانه های مرزی از اواخر سال 2008 میلادی، نیاز به اتخاذ شیوه و ابزارهای مناسبی در خصوص برداشت سریع و کامل حقابه در نظر گرفته شده از دریاچهی سد ارس برای ایران، که قریب به 40 سال از احداث آن میگذرد را بیش از هر زمان دیگری پر رنگ تر می نمود. اجبار تسریع طراحی و اجراء، با توجه به محدودیت های بوجود آمده، مشاور طرح را با توقعات و فشارهایی روبرو خواهد کرد، و طبیعی است هرگاه در طرح این اجبارها، مطالعات فازهای شناسایی منابع به خوبی انجام نیابد، مشکلات بعدی میتواند دامنگیر پروژه شود و روند انجام کارها را مختل و گاهاً متوقف نماید. عدم تطابق نسبی مشخصات مصالح خاکی موجود در منابع قرضه سد قیقاج با مشخصات فنی مورد نظر، که ناشی از کمبود تخصیص زمان کافی به مطالعات اکتشافی منابع قرضه از سوی کارفرما، (با توجه به محدودیتهای جهانی بوجود آمده) و تاکید وی بر شروع همزمان کارهای اجرایی سد از فاز یک بود، نیاز به آنالیز اجبار در طرح فوق را محسوس تر می نمود. دراین مقاله با بررسی روند تغییر زون بندی بدنه سد قیقاج با توجه به منابع موجود، اساس استفاده از آنالیز اجبار در رفع محدودیت های محتمل و موجود، بر پایه ی افزایش شاخص ارزش در پروژه ها مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

آنالیز اجبار، مهندسی ارزش، سد قیقاج