ساجده استادعلی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
ژاله صابرنژاد - استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

اقلیم مهم ترین عامل شکل گیری معماری بناهای سنتی ایرانی است بناهای معماری ایرانی از جمله کاروانسراها، بازارها، حمام ها، یخچال ها و... هر کدام با اقلیم منطقه خود سازگاری داشته اند.معماری سنتی ایران با ویژگی های منحصر به فردی هم چون تامین سرپناه و مامن درطول سفر، معماران را به ساخت مهم ترین بنای وابسته به راه و کاروانیان یعنی کاروانسرا سوق داده است. کاروانسراهای ایران به مثابه بناهایی اصیل در معماری ایران زمین همیشه در تاریخ مورد توجه و تحسین جهان گردان و تاریخ نگاران بوده اند. ساخت این کاروانسراها از دوره های پیش از اسلام آغاز و در دوره صفویه به اوج خود می رسد . کاروانسراها علاوه بر پاسخگویی به نیازهای عملکردی ، طراحی مبتنی بر اقلیم و مدیریت انرژی در اوج شکوه و زیبایی را ارائه می دهند . در مقاله حاضر ده نمونه از کاروانسراهای شهر شیراز با نام های آبگرم، آصف، باجگاه، بیدزرد، جوجهک، خان زنیان، دو کوهک، میان کتل، مقصود بیگ، بیریس انتخاب گردید و از نظر عواملی چون: فرم ساختمان، جهت قرارگیری ساختمان، چگونگی استقرار ساختمان، حیاط مرکزی، فضای زمستان نشین و تابستان نشین، ارتفاع فضاها، عمق ایوان ها و نوع مصالح مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به مطالعات انجام گرفته در 22 درصد از کاروانسراهای انتخابی (بیدزرد و دوکوهک) بیشترین اصول اقلیمی رعایت شده است.

اقلیم، شیراز، معماری سنتی ایران، کاروانسرا