سید محمد منافیان

یکی از مسائل جنجال برانگیز در تاریخ اندیشه ی اسلامی، مسئله صفات خداوند است. پرسش از اتصاف باری تعالی به صفات، حقیقت صفات و رابطه ی ذات الاهی با آنها از جمله پرسش هایی است که پاسخ های متفاوتی از سوی متفکران اسلامی دریافت کرده است. هرچند اشاعره، به عنوان یکی از فرقه های اسلامی، معتقدند که دیدگاه معتزله درباره ی صفات خدا به نفی صفات منجر می شود؛ اما فی الجمله می توان گفت که همه ی مسلمانان، به نحوی، تحقق صفت برای ذات خداوند را پذیرفته اند. با پذیرش صفات الاهی، تقسیم بندی های گوناگون درباره ی آنها صورت گرفته است. برای نخستین بار، در کتاب های اشاعره، یک تقسیم بندی درباره ی صفات الاهی ارائه شد که براساس آن، صفات خداوند به دو نوع خبری و غیر خبری تقسیم می شود. صفات خبری به صفاتی گفته می شود که قرآن و حدیث از آنها گزارش داده اند و عقل در اثبات آنها راهی ندارد، همانند داشتن وجه، ید و عین که در قرآن کریم به پروردگار نسبت داده شده است. همچنین این نکته که مؤمنان خداوند را مشاهده می کنند نیز که در روایات به آن اشاره شده است، از این دسته به شمار می رود. در مقابل، صفات غیر خبری، آن دسته از صفات است که انسان می تواند براساس توانایی های عقلانی خود، آنها را برای خدا اثبات کند. این تقسیم بندی، از ابعاد مختلفی دارای اهمیت است. به عنوان مثال، تأمل در آن بیانگر موضع متکلمان اشعری در باب حدود توانایی عقل بشری در شناخت واقع است. هم چنین، با توجه به این تقسیم بندی، نظریه ی آنها درباره ی تعامل عقل و وحی نیز معلوم می گردد.