محمدحسین مهدوی نژاد - استادیار دانشگاه پیام نور مرکز بافق

نقش رازی در تحول علم کلام؛ دوره ی حیات فخر رازی ( 543-606 ه . ) از جهات بسیاری تکرار سیر زندگانی غزالی است. او در ابتدا از طریقه ی اشعری حمایت کرد، اما سرانجام بر این عقیده شد که طریقه ی اشعریه فقط برای عامه ی مردم خوب است. با این وجود، نه مشتمل بر اصل حقیقت است و نه از آن تشفی حقیقی حاصل می شود. متکلمان پیش از رازی در بعدی گسترده از اسلاف خود پیروی می کردند و از آثار آن بهره مند می شدند، اما رازی و هم فکرانش بیشتر به آثار فیلسوفانی مانند ابونصر فارابی ( متوفی 339 ه . ) و ابن سینا ( 370-428 ه . ) متکی بودند و از کتاب های آنان بهره می جستند. از این رو، علم کلام به وضعیتی رسید که بدون دانستن فلسفه و منطق دانسته نمی شد. این ویژگی در کلام، باعث شد تا متکلمان بعد از رازی از متکلمان قبل از رازی متمایز شده و به فلسفه گرایش یابند. منابع متکلمان پس از رازی بیش از آن که کتاب ها و آثار متکلمان باشد، آثار فیلسوفان بود به گونه ای که بخشی از نظریات آنان در کتاب های کلامی مورد بحث واقع شدند.