محمدعلی مبینی - عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

بخش مهمی از ساحت شناسی انسان را باورها و اعتقادات او تشکیل می دهد و نحوه ی شکل گیری باورهای انسان تأثیری اساسی در نحوه ی فعالیت های او - چه لحاظ نظری و چه به لحاظ عملی - دارد. از این رو، این سؤال مهم پیش می آید که آیا تکالیف و وظایفی ناظر به باورهای ما وجود دارند یا خیر، و اگر وجود دارند، از چه سنخی هستند. بیان چند نکته ی مقدماتی در این زمینه برای روشن شدن جایگاه بحث مفید است. 1) کسانی که به وجود تکالیف و وظایف در مورد باور، قائل هستند، وظیفه گرا نامیده شده اند. در عین حال باید توجه داشت که وظیفه گرایی در این سیاق با وظیفه گرایی در فلسفه ی اخلاق، متفاوت است. در فلسفه ی اخلاق پس از قبول اصل وجود وظایف و تکالیفی ناظر به رفتارهای آدمی، برای تبیین این وظایف، اختلاف نظر پیش آمده است و در این مقام است که دیدگاه های وظیفه گرا در مقابل دیدگاه های غیر وظیفه گرا ظهور کرده اند. طرفداران وظیفه گرایی مفهوم وظیفه را بنیانی ترین مفهوم در قلمرو اخلاق می دانند؛ به این معنا که وظیفه از آن حیث که وظیفه است، قطع نظر از نتایجی که در پی دارد، برای انسان الزام آور است. در مقابل این دیدگاه از جمله «دیدگاه های غایت گرا» قرار دارند که وظایف اخلاقی را بر حسب نتایج و غایات تبیین می کنند.