نظریه حد وسط از منظر غزالى

نظریه اخلاقى غزالى تقریری از نظریه های فضیل تگرایى اخلاقى است که در واقع تلفیقى از سه رویکرد فلسفى، نقلى و عرفانى است که جنبه نقلى و عرفانى آن بسیار غلیظ تر از جنبه فلسفى آن است. وی از سویى تابع نظریه حد وسط ارسطویى است که فضیلت اخلاقى را حد وسط دو رذیلت افراط و تفریط مى داند و از سوی دیگر، افزون بر عقل، شرع را نیز معیار تعیین فضیلت برمى شمارد و با استناد به آیات و روایات، فضایل اخلاقى را معین مى کند. غزالى به طور کلى سعادت را کمال ویژه هر موجود تعریف مى کند و سعادت انسان را در علم و معرفت به حقایق اشیا مى داند. البته به نظر مى رسد وی افزون بر علم و معرفت، چهار عامل: خیرات بیرونى، فضایل بدنى، فضایل اخلاقى و سعادت اخروی دیگر را نیز جزو سعادت انسان برمى شمارد که سه مورد نخست نقش مقدمى برای سعادت اخروی دارند و سعادت حقیقى و نهایى انسان در لقای خداونداست. غزالى نوآوری های متعددی در نظریه حد دارد که عبارتند از: افزودن قوه ای به نام قوه عدل به قوای سه گانه افلاطونى، ارائه تعریفى جدید از عقل عملى که وظیفه آن تنها تحریک بدن و تدبیر قوای شهوی و غضبى است، ارائه تعریفى جدید از فضیلت عدالت، افزودن معیار شرع بر معیار عقل به عنوان معیارهای تعیین حد وسط، ارائه استدلال نقلى در تأیید نظریه اعتدال، افزودن فضایل شرعى و صوفیانه به فهرست فضایل.

Keywords:

غزالى , فضیلت گرایى اخلاقى , سعادت , فضیلت , حد وسط , فضایل توفیقى