علیرضا زبان آور - دانشجوی دکترای باستان شناسی دوران تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
سولماز احمدزاده خسروشاهی - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دوران تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر

تاکنون بیشتر سازههای مذهبی دورهی ساسانی که موردپژوهش قرارگرفته به نواحی جنوبی و غربی ایران محدود بوده و در نواحی مرکزی فلات ایران تا به امروز مطالعات جامعی از منظر باستانشناختی بر روی این بناها صورت نگرفته است. چهارطاقیهای این محدوده غالباً بهصورت سازههایمنفرد و فاقد پیچیدگیهای معماری هستند. بیشتر پژوهشگران مرتبط با آتشکدههای ساسانی، اینگونه از چهارطاقیهای دورهی ساسانی را بهعنوانعلامت راهنما یا سازهای فرعی در معماری مذهبی این بازهی زمانی قلمداد کرده و آن را فاقد کاربری نیایشگاهی اصلی و کامل دانستهاند. از میان چهارطاقیهای مناطق مرکزی ایران، چهارطاقی نویس قم به علت موقعیت مکانی ویژه و دورافتاده، دارای ویژگیهای منحصربهفردی همچون وجود محوطههای پیرامونی همدوره میباشد و میتواند در بازسازی موقعیت این سازه نسبت به سایر سازههای پیرامونی درکی مناسب را ایجاد نماید. دراین پژوهش سعی شده تا در ابتدا به صورت میدانی و با بررسی باستانشناختی این چهارطاقی، موقعیت و رابطهی آن با محوطههای پیرامون خودآشکار گردد و سپس به صورت مطالعات کتابخانه ای داده های موجود را مورد سنجش و مقایسه با سازههای مشابه در مناطق همجوار قرار داد تا در نهایت نوع کاربری آن مشخص گردد. نتایج حاصل از این پژوهش این احتمال را بیان میکند که چهارطاقیهای سادهای که تاکنون بهعنوان میل راهنما یا بخش فرعی مجموعههای مذهبی مطرح بودهاند را میتوان بهعنوان یک سازهی مذهبی جامع و اصلی در نظر گرفت. این پژوهش از اینمنظر مورد اهمیت است که با تغییر دیدگاه نسبت به چهارطاقیهای ساده میتواند گونه شناسی نوینی از سازههای مذهبی دورهی ساسانی را بیان نماید.

چهارطاقی نویس، دوره ساسانی، قم، سازههای مذهبی