عاطفه طبری فرد - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری پردیس بین الملل دانشگاه فردوسی مشهد ،مشهد میدان پارک، دانشگاه فردوسی، دانشکده معماری و شهرسازی و هنر اسلامی
جعفر طاهری - استادیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی و هنر اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد میدان پارک، دانشگاه فردوسی، دانشکده معماری و شهرسازی و هنر اسلامی

بهره گیری از مفهوم سلسله مراتب و عرصه بندی قلمرو های فضایی یکی از سازوکار های دستیابی به خلوت درمحیط مسکونی به شمار می رود. خلوتی که حد مطلوب آن یکی از بنیادی ترین مفاهیم در تعامل انسان و محیط معرفیشده است. لزوم توجه به این خلوت و بهره گیری از راههای دستیابی به آن در مجموعه های مسکونی بر همگان آشکاراست. این اهمیت در مجموعه هایی که بنا به ضرورت حاکم بر زندگی امروز انسانها با کاربری های دیگری همچون تجاریترکیب شده و این ترکیب امکان خدشه دار شدن خلوت قلمرو مسکونی را بیشتر می کند، دو چندان می شود. این نوشتاربا استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و از طریق بررسی و تحلیل نمونه هایی از مجتمع های مسکونی و تجاری موجود درشهر مشهد، الگوهای سازماندهی قلمرو های آنها را در ارتباط با شهر استخراج نموده است. نتایج نشانگر آن است که نحوهعرصه بندی و تخصیص فضا به هریک از دو کاربری در چنین مجموعه هایی بر سلسله مراتب قلمروهای فضایی و کیفیتهای محیطی آنها تاثیرگذار است. در نمونه هایی که تمام فضای هم تراز خیابان به کاربری تجاری اختصاص پیدا کرده ،فضای باز از سلسله مراتب دسترسی حذف شده و فضای نیمه عمومی کیفیت لازم را دارا نیست. در این مجموعه هااختصاص فضای باز طبقات به هر یک از دو کاربری تجاری و مسکونی کیفیت های متفاوتی را بوجود آورده است. درمقابل در مجموعه هایی که سهم بخش مسکونی از فضای هم تراز خیابان بیشتر بوده و امکان بهره گیری از آن در سلسلهمراتب قلمروها ایجاد شده، خلوت مطلوب تری برای ساکنان رقم خورده است.

قلمروهای فضایی، سلسله مراتب، اختلاط کاربری ها ، مجتمع مسکونی – تجاری