مهدی رضائی - استادیار دانشگاه سلمان فارسی، کازرون
فاطمه تقی نژاد - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

واکنش به دنیا مداری و دنیا محوری بسیاری از خلفا و امرای اسلامی در سده دوم و پس از آن را از عوامل شکل گیری عرفان و تصوف در جوامع اسلامی به شمار می آورند؛ مکتبی دینی اجتماعی که با دنیاگریزی زاهدان سده دوم شروع – شد و با همان شعار و رویکرد ادامه یافت، به طوری که هرگاه صحبت از صوفی به میان می آید عزلت و انزوا در ذهن تداعی می شود. با توجه به این پیشینه، انتظار می رود که اهل عرفان و تصوف، نسبت به حاکمان و صاحبان قدرت بی اعتنا بوده و همه زندگی خود را صرف طاعت و عبادت خدا و امور معنوی کنند؛ ولی با بررسی نظریات و دیدگاههای صوفیان در سده های چهارم تا هفتم هجری، خلاف این باور بر ما ثابت می شود و درمی یابیم که عده ای از صوفیان نه تنها از پادشاهان و حاکمان دوری نمی کرده اند، حتی علاوه بر تکیه بر آنان برای ارتزاق و گذران امور زندگی، نزدیکی به حاکمان را باعث مشهورتر شدن می دانسته اند. این مقاله به بررسی و تحلیل دیدگاهها و نظریات صوفیان و عارفان نسبت به حاکمان، در سده های چهارم تا هفتم هجری می پردازد.

عارف، صوفی، حاکم، قدرت، عرفان