حمید جعفری قریه علی - دانشیار دانشگاه ولی عصر رفسنجان
سکینه ابراهیمی خوسفی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی

در میان نویسندگان ، مؤلفان و شعرا کسانی هستند که در آثارشان به عرفان توجه کرده و محتویات تألیفات آنان مشحون از رگه ها و اندیشه های عرفانی است . از جمله آنها اقبال لاهوری و هرمان هسه هستند که در این پژوهش با توجه به مناطق جغرافیایی متفاوت، اندیشه های عرفانی آنان بررسی می شود .در آثار عرفانی به طور معمول به موضوع شیطان و جایگاه او نگاه ویژه ای شده است . با توجه به این که دو متفکر یاد شده تقریباً نگاه یکسانی به مقوله شیطان دارند، در این پژوهش، با بررسی نظریات عرفا در خصوص شیطان به مقایسه تطبیقی نظریات اقبال لاهوری و هرمان هسه پرداخته می شود .هدف از این جستار نشان دادن وجوه اشتراک و افتراق نظریات دو نویسنده در خصوص شیطان است . حاصل پژوهش نشان می دهد که از نظر هر دو نویسنده، شیطان نیرویی مستقل در جهان است و بر پایه این بینش، شیطان جلوه و ظهور چهره خداوند است که یادآور نظریه های گنوستی است، ولی در نظر اقبال لاهوری، تجسم شیطان یه عنوان یک سیاست باز است که بر امتیازات محرز و بی چون و چرای خود بر آدمی پای می فشرد و شوربختی خود را به سرنوشت و تقدیر گره می زند.

عرفان ، شیطان ، اقبال لاهوری ، هرمان هسه