محمد رضایی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان
مهدیه تبیانیان - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان

سفرنامه نویسی و پرداختن به سرگذشت نامه نویسی، یکی از مهمترین اشتغالات نویسندگان عصر قاجار است. به آنگونه که تبدیل به نوع ادبی شده است. سفرنامه های بسیاری، همچون سفرنامه حاج سیاح، مسیر طالبی و ... در این دوره نگاشته شد که علاوه بر داشتن اطلاعات ارزشمند تاریخی و اجتماعی، از جهت ادبی و سبکی نیز حائز اهمیت هستند. این سفرنامه ها در نثر فارسی راه جدیدی گشودند و روح تازه ای بر تن خسته و کهنه فارسی دمیدند. یکی از مهمترین این آثار که بیشتر حسب حال و سرگذشتنامه به شمار میرود کتاب سرگذشت حاجی بابای اصفهانی است. این کتاب،چنانکه از مقدمه آن بر می آید ترجمه ایست از کتابی به همین نام از نویسنده ای فرنگی به نام جیمز موریه و به زبان فرانسه. مترجم این کتاب،یکی از ادبای پرتوان عصر قاجار موسوم به میرزا حبیب اصفهانی است،که نام و آوازه نیک این کتاب مرهون ترجمه زیبای این ادیب فاضل است که به نثری ادبی، استوار و درخشان تحریر شده است. ارزش کتاب سرگذشت حاجی بابا در تاریخ ادبیات،قطعاً و بلا شک نتیجه نثر زیبای میرزا حبیب است که آن را از شکل اثری ترجمه ای خارج کرده وتبدیل به شاهکاری ادبی در تاریخ ادبیات ایران نموده است.هدف مقاله حاضر معرفی و بازشناسی میرزاحبیب اصفهانی،کتاب سرگذشت حاجی بابا و نویسنده اصلی آن جیمز موریه است. به این منظور اطلاعات جزئی و پراکنده در این مورد، درآثار نویسندگانی که به ادب فارسی در قرن سیزدهم توجه و اشراف کامل داشتند جمع آوری و به آن پرداخته شده است.

عصرقاجار، نثر فارسی، سفرنامه نویسی، جیمز موریه، میرزا حبیب اصفهانی، سرگذشت حاجی بابای اصفهانی