خدابخش اسدللهی - دانشیار، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران
الهه شاه حسینی - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران

در زبان فارسی، فعل از جهات گوناگون تقسیم می شود. تقسیم بندی بر مبنای زمان یکی از مهمترین تقسیم بندی های فعل است. دستورنویسان در این باره دست کم به سه گونه ی فعل ماضی و مضارع و مستقبل قائلند. برخی نیز اقسام بیشتری برای فعل برشمرده اند. در این مقاله، پس از بررسی آرای صاحب نظران درباره ی زمان فعل بخصوص ماضی و مضارع، سابقه ی آن در دیوان حافظ و کاربردهای گوناگون آن و نیز تکرار و همچنین بسآمد این افعال و نیز معانی افعال ماضی و مضارع را در زمان های مختلف بررسی کرده و سرانجام فهرستی نسبتاً مفصل همراه با نمودار از زمان افعال در این پژوهش ارائه می گردد.نهایت اینکه حافظ با استفاده بجا، مناسب و هنری از افعال ماضی و مضارع معانی عمیق عرفانی، اجتماعی، اخلاقی و ... را برای مخاطبانش به صورت جهانی و ماندگار و به دور از هرگونه محدودیت به زمان خاص بیان می کند تا بتواند بشر طالب حقیقت را سیراب سازد.

فعل، افعال ماضی و مضارع، دیوان حافظ، بسآمد