احمد شاکرنژاد - عصو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

در آثار دانشگاهی متعددی که اخیراً درباره معنویت منشر شده است یک چیز مشترک است: «ابهام مفهوم معنویت». سوال این مقاله آن است که چرا تعاریف ارائه شده از معنویت در تحقیقات دانشگاهی نتوانسته از ابهام آن بکاهد و چرا از هر رویکردی که به آن نگریسته شده معنای واژه نیز تفاوت یافته است. ادعادی این مقاله آن است که رویکردهای موجود در تعریف معنویت از امری غفلت کرده اند و آن داشتن نگاه تمدنی به معنویت است. در مقاله حاضر پس از تقسیم تعاریف معنویت به لغوی و رویکردی، تعاریف رویکرد معرفی می شوند و نشان داده می شود که معنویت از دریچه پارادایم های مختلف علوم اجتماعی و سنت های دانشگاهی چگونه نگریسته می شود. در نهایت پس از معرفی و نقد رویکردهای موجود رویکرد تبار شناختی به معنویت نیز معرفی می شود. این رویکرد بیش از دیگر رویکردها به وجوه تمدنی این پدیده توجه می کند. از این رو معرفی ظرفیت های آن برای داشتن نگاه تمدنی به مفهوم معنویت سودمند است؛ در انتها به اجمال برخی از ضعف ها و کژتابی های این رویکرد نیز مطرح می شود.

معنویت، رویکردهای دین پژوهی، تبارشناسی، مطالعات تمدنی