محمود حیدریان - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهرکرد

این مقاله بر آن است تا نقش آب و منابع آبی در شکل گیری استقرارهای باستانی شهرهای شرق مازندران ( گلوگاه، بهشهر، جویبار، ساری، سوادکوه، قائمشهر و نکا) را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. برای دستیابی به این مهم، تمامی محوطه های باستانی شناسایی شده در این شهرستانها که تعداد 1068 محوطه از تمامی دوره های مختلف تاریخی را در بر می گیرند، مواد و جامعه آماری ما را تشکیل می دهند. با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و در قالب نظام اطلاعات جغرافیایی با استفاده از نرم افزار GIS ، پراکندگی این محوطه ها نسبت به این عامل زیست محیطی (آب) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. براساس نتایج به دست آمده مشخص شد که بیشترین تعداد محوطه های باستانی پیش از تاریخ در قسمت شرقی مازندران، در شهرستان بهشهر و در قسمت ساحلی که دارای ارتفاع کمتر از 100 متر است، واقع شده اند. بر عکس سواحل غربی منطقه، که بارش زیاد و بیش از 1200 میلیمتر، شاخصه عمده آن است، در این بخش به علت بارش کمتر، وسعت زمین های در دسترس در دوره پیش از تاریخ برای سکونت و بهره برداری بیشتر بوده است. علاوه بر آن اصلی ترین عامل در توزیع محوطه های باستانی پیش از تاریخ، دسترسی به رودخانه ها است. در دوره های بعد، پراکنش متفاوتی از محوطه های باستانی نسبت به دوره های قبل قابل رویت است. در حاشیه شرقی یعنی شهرستان های گلوگاه و بهشهر، از تراکم آنها به مراتب کاسته شده و در نزدیکی شهرستان نکا به سمت نوار پست ساحلی، تراکم بالایی در حاشیه اصلی رودخانه ارم رود قابل مشاهده است.

آب، محوطه های باستانی، شرق مازندران، GIS